روسیه ایران را رقیب خود برای پروژه های اقتصادی سوریه می داند/ایران نشان داد که اگر درگیری‌ها بالا بگیرد می‌تواند در مقابل اسرائیل بایستد

فعل‌وانفعالاتی که در هفته‌های اخیر روی داده نشان می‌دهد روسیه دارد از اتحاد با ایران در سوریه کنار می‌کشد. در این چند هفته، نیروهای بین‌المللی و بعد اسرائیل نیروهای ایرانی و طرفدار ایران را زیر بمباران وحشیانه‌ای گرفتند، و روسیه تنها تماشا کرد.

بسیاری از تحلیل‌گران اکنون باور دارند که روسیه فاصله‌اش را با ایران افزایش می‌دهد تا به گردابی که جامعه‌ی بین‌الملل برای ایران آماده می‌کند کشیده نشود. هفدهم می، رئیس‌جمهور سوریه بشار اسد طی دیداری اعلام‌نشده به سوچی روسیه رفت و با رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، دیدار کرد. پوتین در این دیدار اعلام کرد کشورش از همه‌ی نیروهای خارجی انتظار دارد، به‌عنوان بخشی از فرایند حل وفصل جنگ داخلی سوریه، از این کشور خارج شوند.منظور پوتین از «نیروهای خارجی» چندان مشخص نبود، چرا که ایران، آمریکا، ترکیه، لبنان، عراق، کردها و دیگران همه نیروهایی نظامی یا شبه‌نظامی در سوریه دارند. بعضی از ناظران می‌گویند رئیس‌جمهور روسیه قصد داشته با پیوستن به نیروی فشار غرب از حضور ایران در سوریه بکاهد و [در صحبت‌هایش هنگام دیدار با اسد] نیروهای نظامی و شبه‌نظامی ایرانی حاضر در سوریه را مد نظر داشته است.

صحبت‌های پوتین همزمان شد با افزایش فشارهای آمریکا و کشورهای غربی به ایران. این فشارها بعد از این بود که رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، تعهدش در قبال توافق هسته‌ای را زیر پا گذاشت.بعضی از اعضای اپوزوسیون سوریه می‌گویند دلیل اینکه پوتین اسد را به سوچی فراخوانده این بوده که به او بگوید با تهران به توافق‌های اقتصادی نرسد و درخواست ایرانی‌ها برای ایجاد پایگاه دریایی در طرطوس، در ساحل مدیترانه، را رد کند.

اما به‌هرحال، رژیم اسد توانایی ایستادگی در برابر ایرانی‌ها را ندارد، چون ایرانی‌ها قدرت قابل ملاحظه‌ای بر دولت سوریه پیدا کرده‌اند. سخنگوی رئیس‌جمهور، دیمیتری پسکوف، توضیح داده که پرسنل نظامی کشورهای مختلفی در خاک سوریه حضور دارند که طبق قوانین بین‌الملل حضورشان در آنجا غیرقانونی است. او گفت روسیه تنها استثنا است، چراکه نیروهای روسی به درخواست رهبری سوریه به آنجا آمده‌اند. فرستاده‌ی ویژه‌ی روسیه به سوریه، الکساندر لاورینتیف، به همه‌ی حدس‌ها پایان داد و گفت اشاره‌ی پوتین به «همه‌ی نیروهای خارجی در سوریه بوده است، از جمله ترک‌ها، آمریکایی‌ها، ایرانی‌ها و (گروه شیعه‌ی لبنانی) حزب‌الله.»

او گفت این اظهارات را باید «بیانیه‌ای سیاسی» دید، چراکه مساله‌ی خروج نیروها از سوریه «مساله‌ای غامض است، و چنین کاری باید همزمان با فرایند ایجاد ثبات انجام شود.»منشا مهم تنش میان روسیه و آمریکا (و اسرائیل) در سوریه، تا مدتی، حضور ایران در آن کشور بود. تحرکات نیروهای وابسته به ایران در جنوب سوریه و احتمال اینکه این نیروها به سمت مرز بروند اسرائیل را نگران می‌کند. اسرائیل می‌ترسد آتش‌بسی که آمریکا در این منطقه ایجاد کرده از هم بپاشد.

طبق بندهای توافق آتش‌بس، شبه‌نظامیان وابسته به ایران باید از مرز اسرائیل ۲۵ کیلومتر فاصله داشته باشند. اما ایران سوریه را ترغیب کرده نیروهایش را به سمت جنوب، و به مناطقی که اسرائیل منطقه‌ی امنیت ملی در نظر گرفته، ببرد. همچنین ایران تلویحاً نشان داد که اگر درگیری‌ها بالا بگیرد می‌تواند در مقابل اسرائیل بایستد. پاسخ اسرائیل رگباری از حملات گزنده به هدف‌های نظامی ایرانی در سوریه بود، اهدافی مثل فرودگاه‌هایی که نیروهای کمکی متحد ایران از آن‌ها استفاده می‌کردند، و اردوگاه‌های ارتش سوریه که تبدیل به مقر شبه‌نظامیان وابسته به ایران شده بود.

همزمان با شدت‌گرفتن واکنش نظامی اسرائیل به ایران، نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، به حزب حاکم لیکود تضمین داد که «ما باور داریم هیچ جایی برای حضور نظامی ایران در هیچ قسمتی از سوریه وجود ندارد.» این بیانیه را دفتر او منتشر کرد.

روسیه هم احتمالاً با لزوم حذف ایران از زمین سوریه موافق است، و نباید مخالفتی با زدن اهداف ایرانی در سوریه داشته باشد. اما ترجیح می‌دهد چنین حملاتی محدود بماند. کرملین به احتمال زیاد لازم می‌بیند جلوی سنگرگرفتن ایران در جنوب سوریه را بگیرد. این نه فقط به‌خاطر خواست اسرائیل، که به این خاطر است که اگر ایران در سوریه قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی‌اش را گسترش بدهد، استراتژی روسیه در این کشور به‌خطر می‌افتد.

ضربه‌ی اسرائیل در سوریه فوراً بعد از آغاز حمله‌ی قدرت‌های بین‌المللی به ایران اتفاق افتاد. آمریکا، فرانسه، و انگلیس در چهاردم آوریل به مکان‌هایی که احتمالاً با فعالیت‌های نظامی تهران در سوریه ارتباط داشتند حمله کردند.
این هجوم نظامی چند ساعت بعد از اعلام ترامپ مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای با تهران و قصدش بر اینکه تحریم‌های اقتصادی را «به شدیدترین صورت» علیه ایران دوباره وضع کند صورت گرفت.مسکو هیچ واکنشی به این حمله‌ی سه‌جانبه نشان نداد، هرچند پیشاپیش حمله به این اهداف، که به‌نظر می‌رسید با ایران پیوندهای نزدیکی دارند، به اطلاع مسکو رسیده بود.

روسیه در برابر هجوم هوایی اسرائیل به اهداف ایرانی نیز ساکت ماند. این امر نشان می‌دهد که آمریکا و روسیه برای افزایش فشارها بر ایران هماهنگ هستند. ایران مدت مدیدی متحد نزدیک روسیه در سوریه بوده، و هر دو کشور متعهد به حمایت از رژیم دمشق و نابودی اپوزوسیون سوریه بودند.

بااین‌حال، این اتحاد کاملاً تاکتیکی بود. روسیه روی زمین نیرو می‌خواست، و رژیم سوریه نمی‌توانست تامین این خواسته را تضمین کند. ایران هم، برای نقشه‌های توسعه‌طلبانه اش در سوریه، حمایت هوایی و پوشش روسیه را می‌خواست.

بااین‌حال، روسیه از واکنش‌های احتمالی ایران نگران است، و به‌همین‌خاطر، تصمیم گرفته است روابطش با ایران را به‌تدریج پایین بیاورد و با سکوت از دخالت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی علیه حضور ایرانی‌ها روی زمین استقبال می‌کند. روسیه از تحریم‌های اقتصادی جدید علیه تهران نیز استقبال کرده است.

جدایی ایران و روسیه سریع و آسان نیست. تهران به‌راحتی پیشرفت‌های نظامی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی‌ای را که در سوریه به‌دست آورده تسلیم نخواهد کرد، و اگر مسکو موضع مستقیم و آشکاری علیه تهران بگیرد، تردیدی در مشکل‌آفرینی برای روسیه نمی‌کند.ایران چندین گروه شبه‌نظامی در دستان خود دارد، از جمله گروه شیعه‌ی حزب‌الله، نیروهای بسیج مردمی عراق، و حوثی‌های یمن. همه‌ی این گروه‌ها با اشاره‌ی ایران دست به مشکل‌آفرینی می‌زنند.

ایران همچنین می‌تواند جنبش‌های جهادی‌ای شکل بدهد که منافع روسیه و دیگران را مورد هدف قرار دهند و در خاورمیانه بی‌ثباتی ایجاد کنند. می‌گویند تهران استاد طراحی توطئه است. شاید از همان آغاز دخالت مستقیم روسیه در سال ۲۰۱۵، تهران برای چنین اتفاقاتی در رابطه‌اش با روسیه محاسباتی انجام داده باشد. پیش از این، ایران بی‌اطمینانی‌اش به اسد را بیان کرده و رسانه‌ای نزدیک به رئیس‌جمهور ایران اسد را «ناسپاس» خوانده بود.

بیست‌ویکم می، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ی ایران، بهران قاسمی، اعلام کرد نیروهای ایران «تا وقتی که تروریسم وجود دارد و دولت سوریه از آن‌ها بخواهد» در سوریه می‌مانند و «هیچ‌کس نمی‌تواند ایران را مجبور به کاری کند.»کسانی که باید از سوریه بروند «همان‌هایی هستند که بدون دعوت دولت این کشور به آنجا آمده‌اند.»از نظر روسیه، ایران رقیبی برای منابع طبیعی سوریه، قراردادهای بازسازی، و دیگر پروژه‌های اقتصادی است. ایران همچنین با روسیه بر سر نفوذ نظامی و امنیتی رقابت می‌کند، و در مناطقی که تحت کنترل رژیم سوریه است، هرجا روس‌ها باشند ایرانی‌ها نیز حضور نظامی دارند. اکنون، مسکو از اسد برای رساندن پیغام به ایران استفاده می‌کند. به‌احتمال زیاد، روسیه، درست مثل آمریکا، سعی می‌کند جلوی تبدیل‌شدن ایران به قدرت اصلی منطقه را بگیرد و نمی‌گذارد در این منطقه‌ی مهم و حساس وارد رقابت جدی با روسیه شود.