با جدی‌‌تر شدن خروج امریکا از برجام به نظر می‌رسد دولت باید برنامه‌های خود را برای چنین شرایطی به خصوص در دو حوزه فنی و اقتصادی و تبعات آن آماده کند.
به گزارش پایداری ملی، زنگ خروج از برجام این بار به صورت جدی‌تری چه در غرب و کشورهای اروپایی و چه در ایران با انتصاب مایک پمپئو به سمت وزیر امور خارجه امریکا به صدا درآمده است، حتی یکی از دیپلمات‌های اروپایی در گفت و گو با شبکه 10 تلویزیون رژیم صهیونیستی گفت و گو با ترامپ بر سر برجام را اتلاف وقت عنوان کرده است. در حقیقت آنچه عده‌ای از سناتورهای امریکایی در سال 2015 خطاب به مقامات ایرانی درباره لغو احتمالی این توافقنامه از سوی دولت بعدی امریکا عنوان کرده بودند، دقیقاً محقق نشد.
صرف نظر از اینکه پیش بینی‌های بدبینانه در حوزه خروج از برجام محقق خواهد شد یا نه، آمادگی اجزای مختلف نظام برای مقابله با این اتفاق نکته‌ای است که باید مد نظر تمام ارکان نظام قرار بگیرد. این پیش‌بینی‌ها نباید محدود به برخی سخنان کلی شود بلکه باید برنامه‌ای دقیق در تمام حوزه‌ها تدوین شود و در اختیار افکارعمومی قرار بگیرد. در یک نگاه کلی پاسخ ایران به خروج امریکا از برجام و فروپاشی آن در دو حوزه برگشت برنامه هسته‌ای ایران و مصون‌سازی نظام اقتصادی ایران در مقابل موج‌های ابتدایی شوک بازگشت تحریم‌ها متمرکز شود.
پاسخ معتبر به اقدام امریکا در خروج از برجام چیست؟
پاسخ ایران در حوزه فنی می‌تواند قوی‌تر از پاسخ به چنین اقدامی باشد و اهل فن می‌دانند که داستان در اینجا بسیار فراتر از بحث هایی نظیر آماده شدن برای تولید سوخت کشتی‌ها و زیردریایی هاست. در حوزه فنی ایران موظف به برچیده شدن برخی از زیرساخت‌های هسته‌ای خود نظیر فردو، نظنز و رآکتور آب سنگین اراک شده است. طبیعی است که اولین پاسخ ایران در این حوزه بازگشت به شرایط پیش از برجام است، بماند اینکه برخی از پیش‌بینی‌های بدبینانه حاکی از این است که بازگشت ایران به شرایط عادی نزدیک به یک سال به طول می‌انجامد.
این همان پیش بینی‌ای است که مقامات امریکایی نیز آن را عنوان کرده‌اند. هم اکنون در سایت غنی‌سازی فردو هزارو44 سانتریفیوژ نسل اول قرار گرفته که همگی آماده تزریق گاز UF6 با غنای طبیعی هستند، حتی دو آبشار از این تعداد در دو سال گذشته به چرخش خود بدون تزریق گاز اورانیوم ادامه می‌دادند. موضوع رسیدن فردو به غنی‌سازی 20درصد جزو آن دسته فعالیت‌های بازگشت پذیری سریع به حساب می‌آید، حتی رئیس سازمان انرژی اتمی نیز قول بازگشت به آن را در کمتر از سه روز داده است. از سوی دیگر موقعیت فردو به گونه‌ای است که امکان تخریب آن با حملات متعارف امکانپذیر نخواهد بود.
با این حال به دلایل مختلف این سایت نطنز است که در صورت بدعهدی‌های امریکا قرار است، به سرعت به برنامه غنی‌سازی ایران شتاب دوباره بدهد که در کمتر از شش ماه در حوزه راهبردی ایران به شرایط قبل از آغاز برجام باز گردد. در حوزه اقدامات میان مدت که ممکن است دو تا سه ماه به طول بینجامد می‌توان به افزایش ظرفیت غنی‌سازی در نطنز اشاره کرد.
بر اساس محدودیت‌های مندرج در برجام، در سایت غنی‌سازی نطنز 5هزارو60 ماشین غنی‌سازی تا 67/3 درصد غنی‌سازی می‌کنند اما همان طور که در گذشته نیز مقامات کشورمان به ویژه صاحبنظران سازمان انرژی اتمی تأکید کرده‌اند برگشت پذیری در نطنز با ماشین‌های قدیمی نخواهد بود. هم اکنون حدود هزار ماشین از نوع IR2M در سالن B نطنز انبار شده که این ماشین‌ها مراحل تست خود را نیز پیموده‌اند و می‌توانند پس از نصب، پنج برابر ماشین‌های فعلی غنی‌سازی کنند یعنی با نصب هزار ماشین نسل دوم عملاً ظرفیت غنی‌سازی ایران در نطنز دو برابر و بیشتر از میزان قبل از برجام خواهد شد اما این پایان داستان نیست زیرا ما حداقل یک زنجیره تست شده از ماشین هایIR4 داریم و آماده تولید انبوه این ماشین نیز هستیم.
این سانتریفیوژها پنج برابر ماشین نسل اول توان غنی‌سازی دارند و نصب‌شان می‌تواند ایران را به حدود 11هزار سو ظرفیت غنی‌سازی در نطنز برساند که حدود 2هزار سو بیش از بهار94 خواهد بود. شاید افزایش سطح غنی‌سازی در ایران نیز مسئله دیگری است که باید مورد توجه قرار بگیرد، البته کسی شک ندارد که این افزایش سطح فعالیت‌های هسته‌ای ایران با در نظر گرفتن دیدگاه‌های راهبردی نظام در حوزه برنامه هسته‌ای همگام شود. در نهایت اینکه سطح بازرسی از سایت‌های هسته‌ای ایران باید به شرایط پیش از برجام باز گردد، چراکه ادامه دادن این تعهدات با خروج امریکا از برجام هیچ معنایی ندارد.
حفظ آرامش اقتصادی؛ مهمترین وظیفه دولت
در حوزه اقتصادی شاید مهمترین راهکاری که در مقابل نظام و دولت قرار دارد، برقراری یک دیالوگ صریح با مردم در خصوص چالش‌های موجود پس از خروج امریکا پس از برجام خواهد بود. طبیعی است که با خروج امریکا از برجام و لغو تعلیق تحریم‌های یکجانبه علیه ایران تحریم‌های نفتی و بانکی در حوزه تبادلات مالی و انتقال پول بازخواهد گشت. انتظار این خواهد بود که با چنین اتفاقی بلافاصله ناامنی روانی در حوزه اقتصادی در کشور گسترش یابد. حرکت‌های شتاب‌زده در حوزه اقتصادی از سوی مردم اتفاق دیگری است که بدون شک امریکایی‌ها در ایران انتظار آن را می‌کشند.
دخالت آشکار امریکا در برخی آشوب‌ها در دی ماه سال گذشته به خوبی نشان داد که برنامه‌ای جدی برای بی‌ثبات‌سازی فضای داخلی کشور در جریان است و شاید برخی اتفاقات در دی ماه سال قبل نوعی آزمون و خطا برای استفاده از چنین فضایی بوده است. همان گونه که در سال 2012 این انتظار در بین غربی‌ها وجود داشت که با افزایش فشارها بلافاصله شاهد گسترش شورش‌های اجتماعی در ایران باشیم. با این حال همگرایی داخلی تمام این نقشه‌ها را نقش بر آب کرده است. در این میان وظیفه دولت نیز این است که خود را برای شوک‌های اقتصادی در پی خروج امریکا از برجام آماده کند. از همین رو است که بسیاری از صاحبنظران اقتصادی برقراری پیمان‌های چندجانبه پولی بین ایران و کشورهای مستقل را به عنوان یک راهکار جایگزین برای مسیرهای متعارف مالی پیشنهاد کرده‌اند، با این وجود دولت چندان توجهی به این پیشنهادها نکرده و تنها با کشور ترکیه بوده که یک پیمان دوجانبه پولی امضا شده است.
حالا که احتمال خروج امریکا از برجام به شدت افزایش یافته دولت باید تلاش خود را برای امضای چنین پیمان‌هایی به شدت افزایش دهد. همچنین توجه به مصارف ارزی و مهار قاچاق کالا به عنوان یکی از راهکارهای کنترل مصرف ارزی کشور نیز باید مد نظر دولت قرار بگیرد. ایجاد آرامش در فضای روانی کشور به عنوان مهمترین اقدامی است که دولت باید پیگیر آن شود. اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر انقلاب اسلامی بارها به عنوان راهکار اصلی برای مقابله با چنین وضعیتی در نظر گرفته شده برای اولین بار باید به عنوان یک برنامه عملیاتی در نظر گرفته شود.
اگرچه دولت امید داشت که در سایه برجام و با سرمایه‌گذاری گسترده خارجی بتواند مشکلات اقتصادی کشور را تخفیف دهد اما روندی که در دو سال گذشته پیموده شده عملاً خلاف این نظریه را اثبات کرده است. حالا به نظر می‌رسد در حالی که برجام به نقطه پایانی خود رسیده است، به نظر می‌رسد برای اولین بار دولت اقتصاد مقاومتی را به عنوان یک جایگزین جدی در نظر بگیرد.