هر از گاهی،زمزمه مواد غذایی آلوده به گوش می‌رسد، یک روز قرعه به‌نام خرماهای آلوده می‌افتد و روز دیگر حرف از ورود برنج‌های آلوده به کشور مطرح می‌شود. برنج‌های آلوده هر سال، حرف و حدیث‌های زیادی دارند.
به گزارش پایداری ملی، موضوع برنج‌های آلوده در بازار ایران، زمانی مطرح می‌شود که
قوت غالب ایرانیان برنج است و روزانه هر ایرانی، به‌طور متوسط نیم‌کیلو
برنج مصرف می‌کند. مصرف سرانه برنج برای هر نفر، بین 40 تا 41 کیلوگرم در
سال است. در مجموع سالانه، حدود 3 میلیون تن برنج مصرف می‌شود. تمامی این
میزان مصرف از داخل تأمین نمی‌شود. بخش زیادی از این میزان، از واردات
تأمین می‌شود.
هر از گاهی، زمزمه‌های مواد غذایی آلوده به گوش
می‌رسد، یک روز قرعه به‌نام خرماهای آلوده می‌افتد و روز دیگر حرف از ورود
برنج‌های آلوده به کشور مطرح می‌شود. برنج‌های آلوده البته هر سال، حرف و
حدیث‌های زیادی دارد و هر سال داستان جدیدی را در بازار برنج واردات
کشور،نقل می‌کند. به گفته آقای «مسیح کشاورز» دبیر انجمن واردکنندگان برنج
کشور، طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در پنج ماهه گذشته امسال یک
میلیون و 40 هزار تن برنج خارجی به کشور وارد شده است. کشاورز با بیان این
که سهم مصرفی برنج خارجی ماهانه بین 120 تا 150 هزار تن است گفت: «از مجموع
این برنج وارداتی، تاکنون 750 هزار تن آن به مصرف رسیده است و بقیه در
ماه‌های ممنوعیت (سه ماه ممنوعیت واردات برنج) واردات به بازار عرضه
می‌شود.» امسال 60 درصد برنج خارجی مورد نیاز کشور از هندوستان، 30 درصد از
پاکستان و 10 درصد از تایلند تأمین و وارد شده است.
با سابقه طولانی
حرف
برنج‌های آلوده حرف امروز و امسال نیست. سال‌هاست که لغت برنج‌های آلوده،
وارد فرهنگ بازاری ایران شده است. درست از زمانی که پای برنج‌های هندی و
پاکستانی به بازار کشور باز شد، حرف از آلوده بودن و مضر بودن هم مطرح شد.
نخستین‌بار در اواخر دهه هشتاد بود که حرف آلوده بودن برنج‌ها بر سر
زبان‌ها افتاد. عامل اصلی آلودگی برنج‌های وارداتی در آن سال‌ها، وجود
فلزات سنگین در آن گزارش شدند. هر چند که وزارت بهداشت، بر سالم بودن
برنج‌هایی که آلوده می‌نامیدند، تأکید کرد. نمایندگان مجلس، به انتشار مارک
برنج‌های وارداتی که از هند و پاکستان، وارد شده بودند، پرداختند. در همان
سال‌ها به گفته نایب‌رییس مجلس شورای اسلامی وقت، روی 60 نوع برنج وارداتی
آزمایش انجام شده بود، درنهایت 13 نوع از آنها آلوده اعلام شدند؛ بعدها
اما از این 13 برنج آلوده هشت نوع آن به‌طور قطع به‌عنوان برنج‌های آلوده
معرفی شدند. طبق گزارشی که از طرف یکی از اعضای عضو کمیسیون بهداشت و درمان
در آن سال‌ها انتشار پیدا کرد، برنج‌های وارداتی آلوده از هند و پاکستان
بودند. ورود به دهه 90 شمسی، اما بحث‌های مختلف آلودگی را در پیش کشید.
به‌جز حرف و حدیث‌های بی‌شمار که گهگاه درباره وجود فلزات در برنج‌های
وارداتی مطرح بودند، بحث روز دنیا اما بیشتر شنیده شد، بحثی با نام
تراریخته‌گی. از سوی مخالفان علم تراریخته در کشور، همیشه بحث برنج و
تراریخته بودن آن مدنظر بوده است. برای بسیاری از مخالفان، کشور نباید از
برنج‌های وارداتی و به خصوص تراریخته استفاده کند. به نظر آنها بسیاری از این برنج‌ها محصولی است که درنهایت به سلول‌های ژنتیکی، آسیب‌های جدی خواهد زد.
دو نوع برنج آلوده در کشور وجود دارد
آقای
«احسان آزاده» کارشناس مواد غذایی، درباره واردات برنج‌های آلوده به کشور
توضیح می‌دهد: «برنج‌هایی که وارد کشور می‌شوند، یک تهدید است. اولاً اینکه
ما نمی‌دانیم که این برنج‌ها آلوده هستند یا نه؟ آیا آنها گزارش و تأییدیه
آزمایشگاهی دارند؟ خیر ندارند. یک نفر این برنج‌ها را تایید کرده است و آن
برنج را وارد کرده است. بعد از مدت زمان زیادی، بعد از تحقیق و بررسی،
کارشناسان متوجه می‌شوند که این برنج‌های وارداتی آلوده بوده است.» او
درباره کسانی که پی به آلوده بودن، برنج‌های آلوده‌برده‌اند نیز می‌گوید:
«سازمان پدافند غیرعامل کشور، سازمانی بود که پی به آلوده بودن این برنج‌ها
برد. یکی از زیرمجموعه‌های این سازمان، مقابله با بیوتروریست‌ها را
سازمان‌دهی می‌کند. عمده‌ترین بخش بیوتروریست هم تراریخته‌هاست. در بحث
کشاورزی، برنج، گوشت و روغن مورد بررسی و بحث قرار می‌گیرند. این موضوع را
سازمان‌های دیگری مانند، پژوهشگاه ژنتیک کشاورزی و سازمان غذا و دارو چک
می‌کنند.»
کارشناس تغذیه البته تأکید می‌کند: «انجام این آزمایش‌ها به طوری
است که نمی‌توان، امروز آزمایش گرفت و فردا به‌عنوان مثال نتیجه آزمایش را
به‌دست آورد. پروسه به نتیجه رسیدن آزمایش‌ها، یک پروسه طولانی است.
کارشناسان با آزمایش‌هایی که انجام می‌دهند، باید بفهمند که تغییرات ژنتیکی
و آلودگی در چه مرحله‌ای ایجاد شده است. شاید این آزمایش‌ها روی یک برنج
تراریخته‌ای که وارد کشور می‌شود، یک سال و در بعضی از موارد حتی دو سال
طول می‌کشد. این پروسه، یک پروسه پر هزینه و سخت است و نیاز به همکاری
مسوولان ذی‌ربط دارد. بسیاری از محصولات به‌صورت قاچاق به کشور وارد
می‌شود. روی این محصولات نظارتی وجود ندارد و بنابراین بدون نظارت، وارد
چرخه مصرف می‌شود.»
آزاده البته توضیح می‌دهد که درباره محصولات آلوده‌ای، به‌خصوص
برنج که به کشور وارد می‌شده‌اند، اتفاقات خوبی انجام شد: «بعد از
پیگیری‌های سازمان غذا و دارو و سازمان پدافند غیرعامل مشخص شد که بسیاری
از محصولاتی که وارد کشور می‌شوند، آلوده هستند. البته تا آنجایی که من خبر
دارم، جلوی ورود این محصولات آلوده به کشور گرفته شده است.»
او با اشاره به برنج‌هایی که در بازار وجود دارد و تولید داخل
هستند و بحث تراریختگی نیز توضیح می‌دهد: «تمامی برنج‌های که در بازار
کشور، وجود دارد، تراریخته هستند. ما برنج غیر تراریخته نداریم. به‌دلیل
شرایط جوی، احتیاج است که برنج مطابق با شرایط جوی رشد کند، بنابراین باید
این شرایط برای آنها به وجود بیاید. این برای مردم بد جا افتاده است.
برنج‌های درون بازار، دست‌کاری ژنتیکی می‌شود تا بتواند تولید محصول بیشتری
داشته باشد؛ بنابراین حرف اینکه محصولات تراریخته‌ای که در کشور، تولید
می‌شوند، آلوده هستند، درست نیست.» آزاده تأکید می‌کند: «روی محصول داخلی
نظارت وجود دارد؛ اما درباره محصولات وارداتی ما نمی‌دانیم که این‌ها از
کجا آمده است. این‌ها ژنتیک است، دست‌کاری می‌شود و چون ما تحریم هستیم،
مجبوریم که از کشور سوم و واسطه‌ای خرید را انجام دهیم؛ بنابراین پروسه
خرید مشخص نیست. یک تاجر خرید می‌کند و محصولی را که ممکن است آلوده باشد
وارد می‌کند.» آزاده می‌گوید: «ما یک پروسه دقیقی درباره محصولات
تراریخته‌ای که به کشور وارد می‌شوند، نداریم. پروتکلی درباره مراحلی که هر
محصول تراریخته، باید بگذراند تا وارد کشور شود، وجود ندارد، این‌ها باعث
می‌شود تا خطرات زیادی بر سر راه واردات محصولات خوراکی وجود داشته باشد.
قانونی تعریف نشده است که این محصول تولید کدام کشور است. برزیل مهد
محصولات تراریخته است و به زودی به صادرکننده محصولات در تمام جهان تبدیل
خواهد شد. ما نمی‌توانیم مشخص کنیم که تراریخته داخلی خوب است یا خارجی.
این اشتباه است. کشور ما خیلی دیر، به بحث تراریخته‌ها ورود کرده است. صد
سال است که دنیا وارد تراریخته شده است ولی کشور ما تازه بیست سال است که
وارد این بحث شده‌ایم، البته این نظارت‌ها در حال رشد هستند.» شاید برای
بسیاری از مردم این سؤال مطرح شود که مگر خود ما برنج تولید نمی‌کنیم؟ پس
بحث واردات برنج برای چه باید انجام شود؟ آزاده در این‌باره توضیح می‌دهد:
«در بحث کشاورزی دو نوع واردات انجام می‌شود. در مورد برنج هم همین اتفاق
می‌افتد. یک جنبه از واردات، وارد کردن محصول برنج است؛ اما جنبه دیگری از
واردات هم وجود دارد. بسیاری از زمین‌های کشاورزی در کشور، زیر کشت بذرهای
وارداتی هستند. ممکن هم است این بذرها آلوده باشند.» او توضیح می‌دهد:
«البته بذرها آلوده بودن خود رانشان می‌دهند. به عنوان مثال علف‌های هرزی
که در اطراف محصول در حال رشد هستند، تغییر می‌کنند و خودشان هم خودشان را
نشان می‌دهند. زیست محیط بذر تراریخته، تغییر می‌کند. اگر آن بذر به خشکی
مقاوم باشد، مشخص می‌شود. اگر بذر به عنوان مثال به حشرات و آفات مقاوم
باشد، ما می‌بینیم که حشرات و آفات کمتری درون مزرعه دیده می‌شود. این بحث
البته یک بحث تخصصی است و بذر قبل از اینکه درون زمینی کاشته شود، باید در
بانک بذر کشور، آزمایش و رشد شود. درصورتی‌که مورد تائید بود و استانداردها
را به دست آورد، در زمین کشت شود. درحال‌حاضر ما بانک بذر ژنتیکی مورد
قبولی هم در کشور داریم. حتی دیگر لازم نیست که ما وارد بحث واردات بذر به
کشور شویم.»
کارشناس غذایی درباره تفاوت آلوده بودن محصول و بذر نیز
توضیح می‌دهد: «اما باید دانست که بین بذر تراریخته و محصول تراریخته
تفاوت وجود دارد. اگر بذر تراریخته باشد و مسموم باشد، غالب زمین آلوده
می‌شود. اگر زمین آلوده شود، از طریق علف‌های هرز، به زمین‌های مجاور ممکن
است منتقل شود. در این صورت یک پرش ژنتیکی به وجود می‌آید. اگر بذر آلوده
باشد، خیلی خطرناک‌تر است.» آزاده عنوان می‌کند: «تا 10 سال پیش، ما بانک
بذر کشاورزی خوبی نداشتیم و همه بذرهایمان را از طرف یک بنیاد صهیونیستی،
خریداری می‌شد. این بنیاد یک برنامه اقلیم‌شناسی جهانی را در دست داشته
است. بعد از آن به کشور وارد شد و در بحث اصلاح ژنتیکی، برنامه‌ای را شروع
کرد.» او تأکید می‌کنند: «در حال سازمان پدافند غیرعامل و سازمان غذا و
دارو، تمام بازار وارداتی برنج و محصولاتی را که ممکن است آلوده باشد رصد
می‌کنند و اگر آلودگی وجود داشته باشد، با آن برخورد می‌کنند. می‌دانم که
در چند ماه گذشته، یک دوره بار آلوده وارد کشور شد، بعد از شناسایی، با آن
صادرکننده و تاجر قطع همکاری شده است.»
بی‌اطلاعی مسوولان
بحث
برنج‌های آلوده وارداتی و توقف واردات در حالی مطرح می‌شود که تمامی
مسوولان ذی‌ربط، سازمان حقوق مصرف‌کننده، وزارت کشاورزی و سازمان غذا و
داروی کشور و نمایندگان مجلس، از وجود این موضوع ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند.
این مساله اما موضوع تازه‌ای نیست. چند ماه پیش، نماینده مردم لنگرود آقای
«مهرداد لاهوتی» به وزیر کشاورزی نسبت به واردات برنج انتقاد کرد و تذکر
داد: «نیاز برنج کشور ما سالانه 500 هزار تن است. وزارت جهاد کشاورزی تا
امروز یک میلیون و 500 هزار تن وارد کرده است.» انتقاد از وزیر کشاورزی
البته تنها موضوعی نبود که درباره برنج‌های وارداتی مطرح شدند. آقای
«عباس پاپی‌زاده» درباره واردات برنج‌های آلوده به کشور، اظهار کرد: «ما در
زمینه تأمین کمی مواد غذایی در کشور با معضلی روبه‌رو نیستیم، بنابراین
نباید محصولات کشاورزی بی‌کیفیت از جمله برنج‌های وارداتی را با جیب مردم
هزینه و وارد کرد.»
او با بیان اینکه دستگاه‌های نظارتی، نظارت جامع
بر وضعیت واردات برنج ندارند، توضیح داد: «چه اجباری است، برنج وارداتی
آلوده برای تأمین مواد غذایی شهروندان خریداری و وارد کشور شود. متأسفانه
دستگاه‌های نظارتی، نظارت جامع بر وضعیت واردات بر بازار ندارند، زیرا
انواع محصولات تراریخته هم اکنون وارد کشور می‌شود و این موضوع به‌طور
مستقیم سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازد. باید مشخص شود برچه مبنایی
برخی‌ها واردات برنج‌های آلوده را به کشور برنامه‌ریزی می‌کنند و این در
حالی است که به نظر می‌رسد دست‌های پشت‌پرده برنج‌های وارداتی آلوده است؛
بنابراین انتظار داریم دستگاه‌های نظارتی با ورود قاطعانه این موضوع را
روشن کنند.» واردات برنج به کشور زمانی وجود دارد که تعرفه واردات برنج
در سال گذشته، 40 درصد بود، امسال اما با کاهش تعرفه واردات به 26 درصد
رسید. این در حالی است که کشت برنج در بسیاری از مناطق کشور مهیاست و برنج
ایرانی باکیفیت، هر سال روی دست کشاورزان می‌ماند.