امپریالیسم فرهنگی در جامعه اطلاعاتی

تغییرات روزافزون فناوری‌های ارتباطی در جهان کنونی موجب شکل‌گیری این تصور فراگیر و جهانی شده است که دیگر راه بازگشتی به جهان گذشته وجود ندارد، جهانی که بسیاری از امکانات ارتباطی امروزی را در افسانه‌ها و داستان‌های خود به صورت شفاهی و یا نوشتاری نقل می‌کرد.

تحولات تکنولوژیکی به وجود آمده در جهان، خاصه از دهه ۱۹۶۰ تاکنون بسیاری از بنیان‌ها و زیرساخت‌های جوامع بشری را دستخوش تغییرات خود ساخته است. توسعه ماشین آلات هوشمند، ربات‌ها، توانایی ایجاد تغییرات ژنتیکی، ارتباطات لحظه‌ای جهانی؛ همگی شواهد مدعای فوق می‌باشند.

در بررسی انواع و اقسام تحولات به وجود آمده، مباحث مربوط به صنعت فرهنگی از جمله مباحث مهمی است که ذیل عناوین مختلف توسط عده‌ای از نظریه‌پردازان معاصر مطرح شده است.

امروزه همگی اذعان دارند که صنعت سینما، شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و … به عنوان صنایع فرهنگی تاثیرگذار در توسعه فرهنگ امپریالیسم عمل می کنند، اما چگونه؟

بسیاری از نظریه‌پردازان مبحث جامعه اطلاعاتی معتقدند که امرزوه دیگر تنها اشکال سلطه اقتصادی بر جهان حاکم نیست، "هربرت شیلر” اقتصاددان، جامعه‌شناس و استاد مطالعات انتقادی علوم ارتباطات، در نظریات خود بیان داشته است که خصلت سرمایه‌داری و فرهنگ جهانی از دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی به طور قابل ملاحظه‌ای تحت نفوذ اطلاعات، تغییر کرده است.

شیلر در نظریات خود بیان نموده که سلطه‌ی غرب بر روابط اقتصادی، درنهایت به گونه‌ای غیر قابل مهار به اشکال فرهنگی سلطه منتهی می‌گردد.

این جامعه شناس در رابطه با کنترل ارتباطات جهانی توسط شرکت‌های آمریکایی، عوامل مختلفی را مد نظر قرار داده و در نهایت استدلال می‌کند که شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی آمریکا به طور فزاینده‌ای تحت نفوذ حکومت فدرال و به‌ویژه وزارت دفاع آمریکا درآمده‌اند.

وی همچنین در نقد ضدِفرهنگ ساخته آمریکا که برای تخریب فرهنگ جوامع بشری به آن‌ها ارائه می‌شود، در جایی بیان داشته است: شرکت "RCA” که مالک شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی "ان‌بی‌سی (NBC)” است، پیمانکار عمده پنتاگون، مرکز فرماندهی نیروهای مسلح آمریکاست. صادرات تلویزیونی آمریکا، ‌همواره با آگهی‌های تجاری تبلیغاتی، فرهنگی تجاری را انتشار می‌دهد که شکل‌های محلی فرهنگی را تباه می‌کند.

وی بعدها این پرسش را مطرح می کند که این تکنولوژی‌ها برای منافع چه کسانی و تحت کنترل چه افرادی تکامل می‌یابند؟

محیط اطلاعاتی جهان توسط ملت‌های غربی ساخته می شود، امپریالیسم فرهنگی عنوانی است که شیلر برای توضیح این امر از آن استفاده کرده است یعنی استفاده از انواع ابزارهای اطلاعاتی مانند جریان اخبار، فضای مجازی، صنعت سینما و هالیوود، موسیقی و… جهت حفظ سلطه؛ در طرف مقابل معتقد است که ملت‌ها باید با این سلطه به چالش برخیزند.

این استاد مطالعات ارتباطی معتقد است ایالات متحده به کمک ارتباطات و تولیدات رسانه‌ای و فرآیندهای مقررات زدایی در فضای مجازی، رواج آمریکایی سازی جهان را تداوم بخشیده است. این بدین معنی است که به گفته وی افرادی که در حال حاضر در مورد امکانات شبکه‌ی جهانی اینترنت دچار هیجان‌زدگی شده‌اند به درستی نمی‌دانند که چه کسانی این اطلاعات را کنترل می‌کنند و این اطلاعات در اختیار چه کسانی قرار خواهد گرفت و احتمالاً در جهت منافع چه کسانی به کار گرفته خواهد شد.

امپریالیسم رسانه‌ای آمریکا در حال حاضر تمرکز خود را بر فرهنگ‌های بشری قرار داده است؛ تغییر ذائقه‌ها و باورها و ارزش‌های فرهنگی با ابزار مدرن رسانه‌ای هدف اصلی آن‌هاست، تا به وسیله‌ی قدرت نرم خود در حیطه‌ی سلطه رسانه‌ای بر روی نظر و ذهن مردم و تغییر آن برنامه‌ریزی کنند.

همانطور که هربرت شیلر در نوشته‌های متاخر خود به ملت‌ها و فرهنگ‌های بشری هشدار این نوع جدید از امپریالیسم را داده بود، برای مصون ماندن از این هجوم خرد کننده‌ی صنعت فرهنگی و رسانه ای آمریکایی، ملت‌ها باید با برنامه‌ریزی‌های دراز مدت جهت حفظ ارزش‌ها و فرهنگ خود به مقابله با آن برخیزند.

گرداب