ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
به مناسبت ۱۶ مهر سالروز بمباران شیمیایی سومار؛
سابقۀ بمباران شیمیایی منطقه سومار به ابتدای سال 1362 بازمی‌گردد. عراق در نخستین روزهای سال 1362، در سراسر جبهه‌های جنگ به گازهای شیمیایی متوسل شد...
به گزارش پایداری ملی، در روز شانزده مهر 1366، حمله هواپیماهای عراقی به مراکز تجمع نیروها و انبارهای مهمات در منطقه سومار و بمباران شیمیایی این منطقه 100 شهید و 1350 مجروح بر جای گذاشت.
سابقۀ بمباران شیمیایی منطقه سومار به ابتدای سال 1362 بازمی‌گردد. عراق در نخستین روزهای سال 1362، در سراسر جبهه‌های جنگ به گازهای شیمیایی متوسل شد. در فروردین ماه 62، نیروهای عراقی با استفاده از خمپاره‌انداز و توپخانه، چهار بار علیه نیروهای خودی از گلوله‌های شیمیایی استفاده کردند و مناطق فکه (3 فروردین ماه 1362)، پایگاه مسلم نقابی (6 فروردین 1362) و سومار (در روزهای 9 و 18 فروردین 1362) را هدف قرار دادند که طی آن، چهار نفر در سومار مصدوم شدند. در روزهای 7 و 8 شهریورماه سال 1362 نیز، به‌ترتیب مناطق سردشت و سومار هدف توپ‌های حاوی گازهای سمی قرار گرفتند که از تعداد تلفات و مصدومان آنها، اطلاعی در دست نیست.
گزارش واقعه
در گزارش این روز در روزشمار پنجاه‌ویکم مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، بمباران شهر سومار به این صورت تشریح شده است:
«هواپیماهای ارتش عراق امروز منطقه عمومی سومار را بمباران شیمیایی کردند. در ساعت 30: 9 بیش از 6 فروند هواپیمای دشمن مراکز تجمع نیروها و انبارهای مهمات خودی را هدف حمله قرار دادند. هواپیماهای عراقی ابتدا قرارگاه لشکر88 زرهی ارتش جمهوری اسلامی را بمباران کردند و سپس در سطحی گسترده از عوامل شیمیایی اعصاب استفاده کردند (سند شماره 97658 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سماجا 2-معاونت اطلاعات، 16/ 7/ 1366).
براثر این حملات 100 تن شهید و 1350 نفر مجروح شدند. همچنین یک زاغه مهمات و تعدادی خودرو خسارت دید.» (دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم؛ نشریه گزارش شماره 58، 24/ 7 /1366، ص 21 و 22؛ و سند شماره 088302 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از دفتر فرماندهی سپاه چهارم بعثت باختران، به دفتر فرماندهی کل سپاه، روابط عمومی، 16/ 7/ 1366).
پیکر چند تن از شهیدان حمله شیمیایی روز 16/ 7/ 1366 به منطقه سومار در این حمله شیمیایی هواپیماهای عراق، حدود 100 تن شهید و 1350 تن مجروح شدند.
نامۀ نمایندۀ ایران در سازمان ملل
نمایندۀ ایران در سازمان ملل امروز در نامه‌ای به دبیرکل، گزارشی از حملات ارتش عراق طی روزهای 16 تا 23 سپتامبر 1987 (25 شهریور تا 1 مهر) به مناطق غیرنظامی داده است: 16 سپتامبر بمباران روستای الخورشید در رامهرمز؛ 17 سپتامبر شکستن دیوار صوتی تعدادی از شهرهای خوزستان؛ 18 سپتامبر بمباران دو واحد صنعتی در ازنا و رازن (استان لرستان)؛ 20 سپتامبر بمباران دو واحد صنعتی در باختران و ازنا که براثر آن 10 تن شهید و 32 تن مجروح شدند؛ 23 سپتامبر 1987 بمباران شهر ایلام که تعدادی واحد مسکونی و آموزشی تخریب شد. در پایان نامه اضافه شده است که جنگنده‌های عراقی در روزهای 17 و 18 سپتامبر منطقۀ عراقی خان میسی را بمباران شیمیایی کردند. (سند شماره S/1919 شورای امنیت سازمان ملل، 9 اکتبر 1987، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ/ متن انگلیسی این سند را در اینجا ملاحظه کنید).
درخواست وزیر امور خارجه در خصوص رسیدگی فوری شورای امنیت
درپی حملۀ شیمیایی عراق به منطقه سومار، در روز 17 مهر 1366 (9 اکتبر 1987) وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی طی نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل خواستار رسیدگی فوری شورای امنیت به این موضوع شد. در این نامه، دکتر علی‌اکبر ولایتی نوشته است:
«مایلم توجه جناب‌عالی را به این حقیقت جلب نمایم که رژیم جنایتکار عراق یک‌بار دیگر به استفاده از تسلیحات شیمیایی به مقیاس وسیع علیه جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. این اقدام شنیع و ضدانسانی را که برخلاف کلیه مقررات و کنوانسیون‌های پذیرفته‌شده بین‌المللی است، تنها رژیم‌های فاشیست با ماهیت توسعه‌طلبانه مرتکب می‌شوند. حکام چنین رژیم‌هایی، به انسانیت، مردم و حتی شأن ملی خودشان توجه ندارند. جای تأسف است که گفته شود سازمان‌های بین‌المللی و حتی دولت‌های امضاکننده کنوانسیون‌های ممنوعیت استفاده از این قبیل تسلیحات مرگبار، قویاً به‌کارگیری این قبیل سلاح‌ها را محکوم نکرده‌اند و به‌نوبه خود به حکام عراق جهت تکرار نقض پروتکل 1925 ژنو چراغ سبز نشان داده و وجدان جهانیان را به تمسخر گرفتند. به‌دنبال این اقدامات، شهر سومار (در غرب کشور) در ساعت 10:05 و 10:15 (به‌وقت محلی) مورخ 8 اکتبر 1987 زیر بمباران شیمیایی وسیع و ناجوانمردانه قرار داشت.
مایلم به جناب‌عالی اطمینان دهم که جمهوری اسلامی ایران قدرت آن را دارد که هر وقت اراده کند از تسلیحات مشابه استفاده کند و حتی تجهیزات پیشرفته‌تری را جهت مقابله‌به‌مثل دارا است که حکام عراق را در وضعیت اسف‌باری قرار دهد. لکن با احترام به حقوق انسانی، اصول اسلامی و حقوق بین‌المللی تاکنون از مقابله‌به‌مثل اجتناب نموده‌ایم.
بنابراین بر شورای امنیت فرض است که جهت توقف آن، بدون درنگ اقدام نموده و قاطعانه با این مسئله برخورد نماید و جنایتکاران جنگی را که مسئول این اقدامات ددمنشانه هستند به سزای اعمال خویش برساند. همچنین انتظار داریم که تیم کارشناسان قبل از اینکه مدارک این جنایات محو شود هرچه سریع‌تر به منطقه اعزام شود. لازم به یادآوری است که عدم واکنش مناسب به درخواست اعزام تیم کارشناسان توسط جمهوری اسلامی ایران جهت بازدید از مناطق مسکونی غیرنظامی سردشت که عراق بمباران شیمیایی نموده و نقطه عطفی در تاریخ استفاده از تسلیحات شیمیایی می‌باشد، حکام عراق را تشویق خواهد کرد که به اقدامات ضدقانونی خود ادامه دهند. امیدواریم که این مسئله مهم با مسئولیت بیشتر و به‌طور مستقل مورد بحث و توجه قرار گیرد.
علی‌اکبر ولایتی ـ وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران» (سند شماره S/19193 شورای امنیت سازمان ملل، 9 اکتبر 1987، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ/ .متن انگلیسی این نامه را در اینجا ملاحظه کنید).
لازم به ذکر است که هواپیماهای ارتش عراق پیش‌تر از صبح تا عصر روز هفتم تیر 1366 چندین بار نقاط مسکونی و پرتردد شهر سردشت و حومه را بمباران شیمیایی کردند. هواپیماهای عراقی روز بعد (8/ 4/ 1366) نیز بیمارستان سردشت و حومۀ این شهر را مجدداً بمباران کردند. در این جنایت وحشیانه، از مردم منطقه بیش از 5000 تن مصدوم و 200 تن شهید شدند.
از سوی دیگر، یک سخنگوی نظامی عراق استفاده از سلاح‌های شیمیایی را رد کرد و گفت: «ادعاهای دروغین مسئولان ایرانی بهانه‌ای برای سرپوش گذاشتن بر روی شکست‌های نظامی خود در جبهه‌ها است و می‌خواهند از این راه افکار عمومی جهان را فریب دهند.» (خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، نشریه شماره 205، 19/ 7/ 1366، ص 9، بغداد، خبرگزاری عراق، 18/ 8/ 1366).
تحلیل جینز دیفنس از حملات شیمیایی عراق
مجله جینز دیفنس نیز در مقاله‌ای با عنوان "خاورمیانه صحنه جنگ‌های شیمیایی" نوشته است: در جنگ ایران و عراق عراقی‌ها برای اولین بار در سال 1983 و بعد در فوریه 1984 (بهمن 1362) و سپس در مارس و آوریل 1985 (اسفند 63 و فروردین 64) و تاکنون متجاوز از 30 بار این اسلحه را علیه ایران به کار برده‌اند که بیش از 5000 نفر مصدوم شده‌اند. گروه‌های بازرسی سازمان ملل، گازهای به‌کاررفته را از نوع گاز خردل و گاز اعصاب تشخیص داده و عراقی‌ها پس از آن از گازهای سمی ئیدروژن سینانید و لویزیت نیز استفاده کرده‌اند. برخی از این گازها تولید داخلی عراق بوده است. این کشور همچنین به کمک تکنولوژی اروپایی درصدد ساختن بمب‌های طاعون‌زا است. عراق از کشورهای آمریکای لاتین نیز سیستم‌هایی دریافت کرده است. (سند شماره 137256 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: فرماندهی کل سپاه، 25/ 7/ 1366).
برگزاری مانور مقابله با بمباران شیمیایی
با هدف آموزش مردم و چگونگی مقابله با بمباران شیمیایی دشمن، عصر امروز مانور پدافند شیمیایی با همت ژاندارمری، شهربانی، کمیته انقلاب اسلامی، جمعیت هلال‌احمر، شهرداری، واحد آتش‌نشانی، مرکز اورژانس اهواز و با همکاری فرمانداری و شهرداری آبادان و بنیاد شهید اهواز در محل نمایشگاه شکست حصر آبادان برگزار شد. برادر بهاءالدین علوی، مسئول ستاد ش.م.ه استان خوزستان، با اشاره به اهمیت برگزاری مانور پدافند شیمیایی در شهرهای پشت جبهه به‌ویژه در شهر اهواز اظهار داشت: برای آموزش و آشناساختن آنان با چگونگی مقابله با بمباران شیمیایی دشمن قرار است هفته‌ای یک بار در نقاط مختلف شهر اهواز مانور پدافند شیمیایی انجام شود.
مانور پدافند شیمیایی در دیگر شهرهای خوزستان از جمله ماه‌شهر، بهبهان، سوسنگرد، شادگان، هویزه، رامهرمز، شوش و اندیمشک انجام شده و مورد استقبال مردم قرار گرفته است (خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 203، 17/ 7/ 1366، ص 6، اهواز، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 16/ 7/ 1366).
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!