برجام این روزها حال خوشی ندارد و این عارضه به دلیل سوءرفتار آمریکا ایجاد شده و ممکن است این وضعیت به فاجعه ای ختم شود که تنها راه جلوگیری از آن حمایت اعمالی و نه اعلامی اروپا باشد.
به گزارش پایداری ملی، بسیاری از کشورهای غربی از برجام با عنوان بزرگترین توافق قرن یاد می کنند اما این توافق بزرگ مدتی است در معرض تهدید قرار گرفته و رفتارهای «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا حکایت از احتمال بالای فروپاشی آن دارد.
هر چند قرار بر این بود که با آغاز اجرای برجام تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران نیز لغو شده و ارتباطات بانکی ایران با کشورهای دیگر برقرار شود و تهران بتواند از «سوئیفت» استفاده کند اما کارشکنی های آمریکا و اعمال نفوذ این کشور بر سیستم بانکی جهان موجب شده تا در این راه مشکلات زیادی وجود داشته باشد و شرکت های اروپایی طرف قرارداد با ایران که پیشتر طعم تحریم های آمریکا را چشیده اند اکنون به دلیل هراس از اقدامات تنبیهی آمریکا برای عقد قراردادهای جدید با تهران و همچنین مبادلات بانکی با ایران مردد هستند.
در چنین فضایی اما علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران چندی پیش در مصاحبه با العالم تأکید کرد که در صورت اقدام احتمالی دونالد ترامپ برای خروج از برجام، ایران حاضر است تا زمان باقی ماندن اتحادیه اروپا در آن، به تعهداتش پایبند باشد.
حمایت اعلامی اروپا از برجام
در هفته های گذشته و پس از اظهارات ضد ایرانی «نیکی هیلی» نماینده آمریکا در سازمان ملل علیه برجام، مقامات اروپایی از جمله «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین برخی از رهبران کشورهای اروپایی به دفاع از برجام پرداختند.
برای مثال موگرینی به موفقیت برجام در حل یک بحران جهانی اشاره کرد و گفت: توافقنامه با ایران مسیر را نشان می دهد، مسیر اروپا به سیاست خارجی را نشان می دهد. برجام توافقنامه بین دو کشور نبود. من بارها این جمله را تکرار کردم و برداشت من این است که باید این جمله باز هم در ماههای آینده تکرار شود. این توافقنامه، تعهدی بود که کل جامعه بین المللی از یک سو و ایران از سوی دیگر آن را متقبل شدند و این تعهد مورد حمایت قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفت و مرتبا هم توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد تائید قرار گرفته است.
فدریکا موگرینی تصریح کرد: امروز که دو سال از برجام می گذرد، پیروی از توافقنامه، فقط مورد تائید یک کشور قرار ندارد بلکه مورد تائید آژانس بین المللی انرژی اتمی و مورد تائید کمیسیون مشترک قرار دارد، کمیسیونی که من به همراه حمایت قوی هلگا اشمید ریاست آن را برعهده دارم.
راه متفاوت بانکها و شرکتهای اروپایی با سران سیاسی اروپا
هر چند رهبران اروپایی از برجام حمایت می کنند اما عملکرد شرکت ها و بانک های این قاره به گونه دیگری است.
در همین رابطه «حسین سلیمی» عضو هیات سرمایه‌گذاری خارجی با بیان اینکه جرایم سوئیفت برای برخی بانکهایی که با ایران همکاری دارند، منجر به توقف مذاکرات با بانکهای بزرگ اروپا شده، گفت: اروپا زیربار تحریم دوباره نمی‌رود.
حسین سلیمی با بیان اینکه بانکهای بزرگ اروپایی مذاکرات خود را برای برقراری روابط بانکی با ایران آغاز کرده بودند، گفت: با انتشار برخی خبرها از جانب سوئیفت مبنی بر جریمه برخی شرکت‌هایی که با ایران کار کرده‌اند، این مذاکرات کندتر شده و بانکهای بزرگ اروپایی احساس نگرانی از بازگشت دوباره تحریم‌های بانکی بر علیه ایران و اعمال محدودیت و جریمه از جانب آمریکا دارند.
در سال گذشته نیز «مسعود خوانساری» رئیس اتاق بازرگانی تهران گفته بود: بانک های درجه دو و سه خارجی به راحتی با ما کار می‌کنند و ال سی هم گشایش می‌یابد، اما بانکهای بزرگ هنوز مشکل دارند و علت آن فقط تحریم های مرتبط با مسائل هسته‌ای نیست، بلکه تحریم های اولیه آمریکا هم هست که از همان ابتدا یک سری افراد و شرکتهای ایرانی را جزء لیست خود قرار دارند و اکنون تفکیک این لیست‌ها و کالاها برای بانکها خارجی راحت نیست و می‌ترسند برای این افراد یا کالاها ال سی گشایش دهند.
سوئیفت چیست؟
سوئیفت یک شبکه جهانی است که به بانک ها اجازه می دهد در اطراف جهان پول جابجا کنند. در شبکه سوئیفت بانک های کوچکتر برای انجام معاملات اغلب از مراکزی به نام «دایره خدمات» استفاده می کنند.
سوئیفت یک انجمن تعاونی غیرانتفاعی است که در ماه مه ۱۹۷۳ میلادی توسط ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی راه‌اندازی گردید و هدف از آن جایگزینی روشهای ارتباطی غیر استاندارد کاغذی و یا از طریق Telex در سطح بین‌المللی با یک روش استاندارد شده جهانی بود. درحال حاضر بیش از ۹۷۰۰ (عنوان) بانک و مؤسسه مالی در ۲۰۹ کشور جهان عضو آن انجمن هستند.
لازم است ذکر شود که در سال ۲۰۰۱ بیش از ۵/۱ بیلیون پیام از طریق سیستم سوئیفت در سطح جهان مبادله گردیده‌است.
مرکز اصلی شبکه سوئیفت در کشور بلژیک بوده و طبق قوانین آن کشور عمل می‌نماید و کشورهای آمریکا، هلند، انگلیس و هنگ کنگ به عنوان مراکز پشتیبان اعضا فعالیت دارند.
طرح عضویت ایران در شبکه سوئیفت، در سال ۱۳۶۴ توسط کارشناسان بانک مرکزی ایران ارائه شد ولی با توجه به شرایط جنگی ایران، این طرح به فرجام نرسید تا اینکه در سال ۱۳۶۹، بانک مرکزی، این موضوع را در دستور کار خود قرار داد و پس از آماده‌سازی سیستم بانکی ایران در این خصوص، تقاضای خود مبنی بر عضویت خود را در اواخر ۱۳۷۰ ارائه داد. در آذر ۱۳۷۱، درخواست ایران پذیرفته شد و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به همراه بانکهای صادرات، ملی، تجارت، ملت و سپه به عضویت این شبکه درآمدند.
با اوج گرفتن منازعات در خصوص برنامه هسته‌ای ایران، شبکه سوئیفت ایران از روز شنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۰ در راستای تحریم‌های اروپایی قطع شد اما با دستیابی به توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین در خصوص برنامه هسته‌ای ایران بین ایران و کشورهای گروه ۵+۱ در نهایت در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۹۴ با اجرای برجام تحریم سوئیفت از ایران برداشته شد.
نفوذ آمریکا در سوئیفت و سیستم بانکی جهان
در فرودین ماه سال جاری هکرها اسناد و فایل هایی را منتشر کرده اند که به عقیده کارشناسان امنیتی سایبری نشان می دهد آژانس امنیت ملی آمریکا به سیستم پیام رسان بین بانکی سوئیفت دسترسی داشته و این امکان را داشته که نقل و انتقال پول از طریق این شبکه را رصد نماید.
علاوه بر آن تصمیمات بانک مرکزی آمریکا که در جهان به نام «فدرال رزرو Federal Reserve» شناخته میشود و یا به اختصار «FED» نامیده میشود اثر پروانه ای دارد. بدین معنی که این تصمیمات هرچند به ظاهر کوچک و کم اهمیت، به سرعت در جهان گسترده می گردد و بر اقتصاد جهانی تأثیر خواهند گذاشت.
برای مثال در اواخر سال ۲۰۱۳ سخنان «بن برنانکی» رئیس کل وقت بانک مرکزی آمریکا در کنگره این کشوردر مورد امکان تجدید نظر و تغییر در جهت سیاست کاهش تزریق نقدینگی در آمریکا به سرعت مبدل به توفانی گردید که تمامی اماکن مالی و اقتصادی جهان را فرا گرفت.
بانک مرکزی آمریکا از چه طریق و چه مسیرهایی تسلط و قدرت خود را در زمینه های پولی-مالی و به تبع آن اقتصادی بر جهان اعمال می کند؟
باید گفت که نخستین منبع قدرت بانک مرکزی آمریکا از موقعیت یالات متحده آمریکا سرچشمه می گیرد. اما نباید فراموش کرد که پویائی اقتصاد آمریکا نیز سهم بسزائی در مبدل شدن آمریکا به عنوان نخستین و برترین اقتصاد جهان داشته است. در زمینه بازار های مالی، همین مسیر به آمریکا نقشی پیشرو و بزرگ داده است. بسیاری از کارشناسان مالی جهان بر این موضوع اتفاق نظر دارند که بازار های مالی آمریکا بزرگترین و پیشروترین بازارهای مالی جهان هستند.
و اما نفوذ و تسلط جهانی بانک مرکزی آمریکا به مقیاس بسیار وسیعی به پول ملی آمریکا، یعنی دلار بستگی دارد. دلار واحد پولی مسلط جهان است و قیمت گذاری برای اکثریت قریب به اتفاق مواد اولیه جهان از جمله نفت خام با دلار صورت میگیرد. باری، تسلط دلار آمریکا بر مبادلات پولی و مالی و اقتصاد جهانی بدون تردید بوده و هیچ واحد پولی در جهان، مانند یورو اروپائی، یوان چین و ین ژاپن تا کنون نتوانسته اند مشکلات عمده ای را برای تسلط دلار بر بازارهای جهانی ایجاد کنند. تجمع منابعی که بر شمردیم به بانک مرکزی آمریکا قدرتی فوق العاده میدهند که این نهاد مالی بتواند تسلط و نفوذ خود را براقتصاد جهانی اعمال کند.
لزوم ایجاد ساز و کار مناسب و حمایت اعمالی از جانب اروپا
تداوم چنین روندی نشان می دهد که در صورت کنار کشیدن آمریکا از برجام، اتحادیه اروپا با وجود حمایت کلامی از توافق با ایران در عمل چاره ای به جز همراهی ناخواسته با آمریکا ندارد چون شرکت ها و بانک های اروپایی حاضر نمی شوند بار دیگر با تحریم های آمریکا مواجه شوند در چنین شرایطی به نظر می رسد یکی از راه کارهایی که می تواند برای زنده نگه داشتن برجام به کمک ایران و اتحادیه اروپا بیاید آن است که بروکسل از یک سو ساز و کار جدید و مستقلی را از آمریکا برای تعامل با ایران ایجاد کند. این ساز و کار جدید می تواند شامل مبادلات بانکی مستقل از سیستم بانکی آمریکا باشد.
اتحادیه اروپا در کنار انجام این کار باید سطح حمایت خود از برجام را بالاتر ببرد یعنی در کنار حمایت های زبانی و کلامی در عمل نیز نشان دهد که به برجام پایبند است و این کار را با تسهیل بیشتر مبادلات با ایران انجام دهد.
روزنه امید
تحریم های قبلی اعمال شده بر ایران از آنجا که دولت «باراک اوباما» رئیس جمهور سابق آمریکا، توانسته بود اجماعی جهانی را علیه ایران بوجود بیاورد فشار بی سابقه ای را بر تهران وارد می کرد اما در شرایط فعلی دیگر آن اجماع جهانی در کار نیست و به نوعی میان آمریکا و متحدانش در شورای امنیت سازمان ملل در خصوص ایران اختلاف ایجاد شده از همین رو در صورت اقدام آمریکا برای بازگرداندن تحریم های لغو شده ایران، اثر این تحریم ها به شدت تحریم های زمان اوباما نخواهد بود و تهران می تواند با بهره گرفتن از این شکاف فشار اقتصادی وارد بر خود را کاهش دهد.
البته همانطور که اشاره شد نفوذ آمریکا بر سیستم بانکی جهانی کشورهای اروپایی را برای رابطه با ایران دچار مشکل می کند از همین رو اروپا اگر به فکر زنده نگاه داشن برجام است باید سیستم جدیدی را برای خود تعریف کند.
در ماه آینده میلادی دولت آمریکا باید بار دیگر گزارش خود در مورد پایبندی ایران به برجام را به کنگره ایالت متحده ارائه کند. اگر کاخ سفید در این گزارش همانند گزارش های قبلی پایبندی ایران را تائید کند، مناسبات آغاز شده میان ایران و غرب بعد از اجرای برجام همچنان ادامه می یابد اما اگر ترامپ تهران را متهم به نقض برجام کند آنگاه باید دید طرف های اروپایی بزرگترین توافق قرن حاضر به دادن هزینه برای زنده نگه داشتن آن هستند یا خیر.