مديريت بحران

در اين كتاب در زمينه مبانی مديريت جامع بحران، تاريخچه و ساختار مديريت بحران كشور در سطوح ملی و شهر تهران، عمليات جستجو و نجات، اسكان موقت در بحران، ايمنی ساختمان‌ها در مقابل حوادث به ويژه زلزله مطالب متنوعی با توجه به ساختار كشور و شرايط بومی ايران منتشر شده است. در پيشگفتار كتاب تهران آمده است: وَ مَن اَحیاها فَکَاَنَّما اَحیَا النّاسَ جَميعاًو هرکس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. ( سوره ی مبارکه ی مائده آیه 32 ) در سراسر تاريخ حيات بشر، جان و مال انسان‌ها همواره دستخوش حوادث طبيعی و سوانح پيش‌بينی نشده و گهگاه هولناك و مرگ‌بار بوده است. خاطرات و آثار خسارات ناشی از برخی مخاطرات طبيعی مانند زلزله، سيل و طوفان همانند خاطرات جنگ‌های مصيبت‌بار و خونين در تاريخ بشر جاودان مانده‌اند.كشور پهناور ما نيز از وقوع اين حوادث مستثنی نبوده و پيوسته در معرض خطرات و حوادث طبيعی گوناگون قرار داشته و متحمل زيان‌ها و خسارات هنگفت ناشی از آنها شده است.از اين رو اقدامات پيشگيری و حذف یا كاهش اثرات، به‌كارگيری و ارتقاء امكانات و تجهيزات موجود جهت آمادگی و مقابله با حوادث، پيش‌بينی و تأمين نيازهای اساسی و اضطراری آسيب‌ديدگان در هنگام رخدادهای طبيعی و ارائه ی خدمات جستجو، نجات و امدادرسانی فوری و از قبل سازمان‌يافته به آنها و افزون بر آن، حفظ سلامت، ايمنی و بازگرداندن شرایط به حالت عادی ضرورتی انكارناپذير است كه بايد در برنامه ی كار سازمان‌های متولی قرار گيرد.ترديدی نيست كه هر کشوری می‌بايست با استفاده از دانش، عقل و خرد و ابتکارات مديريتی جمعی نخبگان و متخصصان خود در کنار تجارب حاصله در ديگر جوامع به حذف یا کاهش اثرات و مقابله با حوادث بپردازد.مديريت جامع بحران برای بهره‌گيری گسترده از كليه عوامل مؤثر در بهينه‌سازی اقدامات و كاهش خسارات ناشی از بحران‌ها و مقابله هوشمندانه و برنامه‌محور با آن پديد آمده است.هدف از تأليف كتاب حاضر عرضه‌ی اصول، مفاهيم و اجزای سيستم کاهش خطرپذیری (مديريت ریسک) و مدیریت بحران به مديران، کارشناسان و دست اندرکاران این حوزه و کلیه کسانی است که در پی كسب تجربه در مديريت بحران و كنترل پيامدهای ناگوار ناشی از آن می‌باشند.امروزه حوزه ی عملکردی علم مديريت بحران به طيف گسترده‌ای از علوم و تخصص‌ها ارتباط می‌يابد كه علوم جوّی، زمين‌شناسی، مهندسی سازه و زلزله، جستجو، نجات و امداد، پزشكی و روان‌شناسی، ارتباطات، امور حقوقی و قضايی، شهرسازی و مديريت تنها بخش هايی از آن را تشكيل می دهند. از اين‌رو در اين كتاب كه اولين كتاب در نوع خود به زبان فارسی می‌باشد، به اختصار به جنبه‌های مبنايی و در عين‌حال عملی‌تر و مهم‌تر موضوع پرداخته شده است.در فصل اول كه به مبانی مديريت جامع بحران اختصاص يافته، بعد از ارائه ی تعاريف پايه و طبقه‌بندی انواع حوادث و توصیف حوادث عمده، مديريت بحران و مراحل آن به اختصار مورد بررسی قرار گرفته‌ و در پايان اين فصل، سامانه‌ فرماندهی حادثه و اصول آن معرفی شده و وظايف بخش‌های مختلف آن تبیین گرديده است.يكی از مهم‌ترين بخش‌های مديريت بحران، فعاليت‌های مربوط به كاهش اثرات بحران می‌باشد كه در كشورهای مختلف جهان متناسب با ميزان توسعه يافتگی اقتصادی، فرهنگی، علمی و فنی مورد توجه قرار گرفته است. آشنايی با اقدامات كاهش بحران در كشورهای مختلف به ويژه كشورهای دارای توفيق نسبی در اين زمينه برای دست‌اندركاران مديريت بحران كشور واجد اهميت زيادی است، از اين رو در فصل دوم، جنبه‌های مختلف نهادی و سياسی، برنامه‌های شناسايی مخاطرات، مديريت دانش، اقدامات و ابزارهای كاهش مخاطرات و برنامه‌ريزی آمادگی و مقابله در كشورهای ژاپن و كانادا به عنوان نمونه‌های كشورهای توسعه یافته و كشور پاكستان به عنوان نمونه ی كشورهای در حال توسعه ارائه گرديده‌ است.در فصل سوم به اختصار به تاريخچه و ساختار مديريت بحران كشور در سطح ملی و نيز در شهر تهران پرداخته شده است.در فصل چهارم سازمان‌دهی و تجهيز گروه‌های داوطلب مردمی در محله‌ها و نقش آنها در مديريت بحران و نيز اهداف، راهكارها و اقدامات گروه‌های مديريت بحران اماكن محلی ارائه گرديده است.در فصل پنجم ابتدا به عمليات جستجو و نجات در بحران پرداخته شده و آموزش، منابع انسانی، ملاحظات اخلاقی و اجتماعی، ساختار و وظايف گروه‌ها و نيز مراحل عمليات جستجو و نجات به اختصار بيان گرديده‌است. در قسمت دوم اين فصل عمليات امدادی در بحران شامل روش‌های تشخيص و تعيين تعداد آسيب‌ديدگان، گردآوری اطلاعات و نيز تغذيه ی افراد در زمان بحران مورد بحث قرار گرفته‌است.در فصل ششم به موضوع مخاطرات زمين كه از جمله مهم‌ترين منابع ايجاد بحران در كشور هستند پرداخته شده و بعد از ارائه ی فهرستی از آنها، پديده‌های زلزله و پيامدهای ثانوی مربوط به آن، زمين‌لغزش، گسلش سطحی زمين و ريزش قنوات به عنوان نمونه‌‌هایی از اين گونه مخاطرات مورد بررسی قرار گرفته‌ است.با توجه به نقش عمده ی فعاليت‌های شهرسازی در ايجاد و گسترش و يا كاهش احتمال وقوع بحران، در فصل هفتم ضوابط و مقررات شهرسازی از ديدگاه مديريت بحران شامل شبكه حمل و نقل اضطراری، ايستگاه‌های آتش‌نشانی، پايگاه‌های اورژانس و هلال‌احمر، مراكز امداد و فوريت‌های پزشكی و تأمين آب و آذوقه ی اضطراری بررسی گرديده است.در فصل هشتم اسكان موقت در بحران مورد بررسی قرار گرفته و ضمن بيان اهميت و ضرورت توجه به اين امر، مراحل و روش‌های اسكان موقت، انواع فضاها و سرپناه‌های مورد استفاده بيان می‌گردد. در ادامه استانداردهای اسكان موقت از جنبه‌های مختلف مكان‌يابی، سرانه‌ها، خدمات، امنيت، ... و نيز طرح نمونه ی اردوگاه‌های چادری و معيارهای آن ارائه گرديده است.در فصل نهم ايمنی ساختمان‌ها در مقابل حوادث به ويژه زلزله مورد بررسی قرار گرفته و بر نقش روند ساختمان‌سازی جديد در افزايش يا كاهش مخاطرات تأكيد گرديده است. سپس آسيب‌پذيری لرزه‌ای و بهسازی لرزه‌ای عناصر سازه‌ای و غيرسازه‌ای ساختمان‌های موجود و دفاع غيرعامل در ساختمان‌ها به اختصار مورد بحث قرار گرفته است.در فصل دهم به موضوع مانورهای مديريت بحران پرداخته شده و مواردی همچون انواع مانورها، اهداف كلی و ويژه از برگزاری مانورها و نيز سناريو، برنامه‌ ی اجرايی، فعاليت‌های تخصصی و ارزيابی مانور مورد بحث قرار گرفته‌ است.همانطور كه از نظر گذشت در تهيه و تدوين اين كتاب به كليه مباحث عمده مرتبط با بحث "مديريت جامع بحران" "Integrated Disaster Risk Management” در حد امكان پرداخته شده كه این مهم حاصل همراهی بيش از ده نفر از همكاران ارجمندم با تخصص­های مختلف و مرتبط می‌باشد كه جای دارد از يكايك آنها تشكر و سپاسگزاری نمايم. از برادر گرانقدرم جناب آقای مهندس سعيد منتظرالقائم نيز كه زحمت بازخوانی كليه متون، ويراستاری علمي و هماهنگ سازی فصول را به عهده داشته‌اند صميمانه سپاسگزاری می‌نمايم.از همکاران گروه تأليف شامل آقایان و خانم ها: دكتر محسن ابراهيمی‌مجرد، دكتر كامبد امينی‌حسيني، دكتر فرشيد توفيقی، مهندس فاطمه صالح، نجيبه سليمی ‌هاوستين، مهندس محمدعلی صديقی، مهندس عبدالرضا امينايی‌چترودی، دكتر مازيار معاونی، مهندس رحيم نوروزی،ويراستار ادبی اثر: میترانا مختاری تيرانی، همكـاران: قاسم بیگ‌زاده، مهندس عليرضا ثابتی، مهندس بيژن ياور، رامین رادنیا، مهندس امیرعباس رضایی بنهنگی و هماهنگي: نفيسه ميرزاهاشمی، آرزو خيرانديش، فریبا فروهنده کمال تشکر و قدردانی را می نمایم.هر چند كه در تهيه اين اثر تلاش وافری در ارائه بی‌اشكال آن مبذول گشته، ليكن بی‌ترديد نقطه نظرات و راهنمايی‌های خوانندگان محترم، ما را در پالايش، رفع خطاهای احتمالی و ارتقاء محتوایی مجموعه یاری خواهد نمود. امید آن دارم که مجموعه تلاش های به عمل آمده در تألیف این مجموعه مورد قبول درگاه الهی و اهل فن قرار گیرد.