اسرائيل و خليج‌فارس "گذشته و آينده"

دهه هاست که از ایفای نقش محوری خاورمیانه در امور جهانی می گذرد. در لوانت (بلاد شام) تشکیل اسرائیل در سال ۱۹۴۸ و بروز مجموعه جنگ های متعاقب آن بین اعراب و اسرائیل دورنما و سیمای منطقه را به طرز موثر و پایداری دستخوش تغییر و تحول نموده است. در خاورمیانه، سقوط نظام پادشاهی در عراق به سال ۱۹۵۸ با ظهور شماری از رژیم های ملی گرای چپ گرا و رادیکال همراه شد که نه تنها برای عراق بلکه برای سراسر خلیج فارس بی ثباتی و هرج و مرج را به ارمغان آوردند. این تغییرات عظیم و ناگهانی از جمله مشمول جنگ هشت ساله با همسایه عراق یعنی ایران و حمله به همسایه دیگر یعنی کویت نیز می شد. سرانجام ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا این رژیم را ساقط ساخت و در سال ۲۰۰۳ فصل جدیدی را در تاریخ این کشور گشود.ادامه…..

سقوط رژیم پهلوی در سال ۱۹۷۹ و تغییرات بنیادین در سیاست داخلی و خارجی ایران نقطه عطفی در سیاست ایران و منطقه بود. سرانجام تغییر در سیاست ها و بهای نفت به ظهور عربستان سعودی و دیگر پادشاهی های خلیج فارس به عنوان بازیگران مطرح در دو عرصه بین المللی و منطقه ای کمک کرده است. اکنون تنها ابرقدرت جهان- ایالات متحده- به سختی درگیر شکل دهی به آینده یک کشور مهم عربی- عراق- است. ظهور آرام یک عراق پسا صدامی، تاثیرات چشمگیری بر دولت های همسایه و نظم منطقه ای خواهد گذارد. آیا یک عراق با ثبات، حتی و هنگامی که سر برآورد، به عنوان الگویی برای سایر کشورهای خلیج فارس در خواهد آمد؟ عراق در خلیج فارس و مناقشه اعراب- اسرائیل چه نقشی بر عهده خواهد گرفت؟ عراق با تل آویو چگونه تعاملی، اگر وجود داشته باشد، خواهد داشت؟ تهران، ریاض و دیگر دولت های عربی چگونه به پویائی های متغیر نظم منطقه ای جواب خواهند داد؟ آیا بین دولت های خلیج فارس و اسرائیل آتش بس برقرار خواهد شد؟

 این تحولات عظیم و چشمگیر توجه بسیاری از تحلیلگران و دانشجویان سیاست خاورمیانه را به خود جلب نموده است. طنزآمیز اینکه تا بحال شمار اندکی از تحلیلگران بر آن شده اند که بین دو زیر سیستم خاورمیانه- لوانت و خلیج فارس- ارتباط برقرار کنند. کتاب پیش رو تلاشی است برای پر نمودن این خلا. بحث اصلی این کتاب این است که بین خلیج فارس و لوانت ارتباط متقابل وجود دارد: تحولات در یک منطقه در دیگری نیز بازتاب می یابد. این مجموعه می کوشد برای این سئوالات پاسخ های آزمایشی ارائه کند و بجای اندیشیدن پیرامون آنچه احتمالاً رخ خواهد داد، به بررسی و تحلیل تعاملات عمده و اصلی اقتصادی، سیاسی و استراتژیک بین تهران، بغداد و ریاض از یک سو و تل آویو از سوی دیگر می پردازد. کانون توجه این کتاب را نقش و سهم هر یک از دولت های خلیج فارس در مناقشه اعراب و اسرائیل و فرایند صلح تشکیل می دهد.

کتاب اسرائیل و خلیج فارس گذشته و آینده، نوشته جودت بهجت و ترجمه علیرضا قربان پور و نشر دانشگاه امام صادق درصدد تحلیل سیاست خارجی اسرائیل یا دولت های خلیج فارس نیست، بلکه می کوشد تمامی حوادث مهم بین اسرائیل و هشت دولت خلیج فارس (بحرین، ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) را تحلیل و بررسی کند. تجربه و درس های برگرفته از این حوادث کمک می کنند تا نگاهی دقیق تر به خط سیر احتمالی این دولتها برای آینده قابل پیش بینی داشته باشیم. در پایان هر فصل نویسنده می کوشد برخی از خطوط و اصول راهنمای مربوط به روابط آینده بین اسرائیل و دولت های خلیج فارس را مطرح کند. نتیجه گیری و برداشت سیاستگذارانه تحلیل های این مجموعه این است که صلح جامع در خاورمیانه مستلزم پرداختن همزمان به بی ثباتی در لوانت و خلیج فارس است.

کانون توجه این کتاب را نیروهای اصلی و عمده ای تشکیل می دهد که نگرشهای دولت های خلیج فارس نسبت به دولت یهود را شکل می دهند. به باور این تحلیل جهت گیری های ایدئولوژیک (پان عربیسم و اسلام سیاسی)، آنگونه که توسط نخبگان حاکم تفسیر می شوند، سخت تر شدن مواضع علیه اسرائیل را در پی داشته است. از سوی دیگر منافع و علایق اقتصادی و استراتژیک به اتخاذ یک سیاست مسالمت جویانه تر کمک کرده است. بر این اساس افول آرام و ممتد ایدئولوژی و تفوق و اولویت یابی نسبی منافع ملی در شکل دهی به سیاست خارجی در منطقه گویای این امر است که تعامل آینده بین دولت های خلیج فارس و اسرائیل احتمالاً به نسبت نیم قرن گذشته کمتر خصومت آمیز خواهد بود.

در واقع امر، فرضیه تحقق پیشرفت واقعی در فرایند صلح اعراب و اسرائیل، دورنمای همکاری بین تل آویو و تهران، بغداد و ریاض را نبایستی مردود دانست. دیگر نتیجه گیری سیاستگذارانه مهم این مطالعه این است که صلح بین اعراب و اسرائیل و ثبات در خلیج فارس دو امر در هم تنیده و مقوم یکدیگرند. به دو زیر سیستم منطقه نمی‌بایستی جدای از هم پرداخت. برای رسیدن به یک صلح جامع و با دوام در خاورمیانه بزرگ، تنش زدایی بین دولت های خلیج فارس و اسرائیل نقش اساسی و مهمی بر عهده دارد.