مقابله با کودتا با سلاح «رسانه»/چگونه «ژورنالیسم به‌هنگام» به داد اردوغان رسید؟

به گزارش پایداری ملی، چند روز از کودتای ناموفق ارتش در ترکیه می‌گذرد و تحلیل‌های مختلفی در رابطه با آن در رسانه‌های داخلی و خارجی مبنی بر ساختگی بودن این کودتا توسط اردوغان و یا واقعی بودن این کودتا توسط ارتشی‌ها یا طرفداران فتح‌الله گولن (رهبر مخالفان اردوغان) که تایید آمریکا را به همراه داشته، ارائه شده است. گزارش‌های متعددی نیز از نحوه کودتا و همچنین عوامل مختلف در شکست این کودتا مخابره شد؛ اما در اتفاق‌های پرسرعت چند ساعته آن شب در ترکیه، نقش استراتژیک ماهیت رسانه مغفول ماند که چگونه Real Time journalism یاLive journalism   (ژورنالیسم به‌هنگام یا زنده) می‌تواند در نبردها یک طرف را پیروز و طرف دیگر را شکست دهد.

  

سابقه پخش زنده وقایع برمی‌گردد به جنگ اول خلیج فارس (1991) و حمله نظامی به رهبری آمریکا به عراق که شبکه خبری آمریکایی سی‌.ان‌.ان (CNN) برای اولین‌بار در جهان به پخش زنده از وقایع این جنگ دست زد. پخش زنده در جهان توسط شبکه‌های تلویزیونی از آن زمان تا قبل از انقلاب مصر (2011) فقط حوادث مقطعی را پوشش می‌داد؛ اما از زمان انقلاب مصر و پخش زنده حضور مردم در میدان التحریر توسط شبکه‌های مختلف تلویزیونی از جمله الجزیره که تاثیر سازنده‌ای بر روی مخاطبان عربی و انقلاب مصر داشت، Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) را به یکی از محورهای اصلی و سرنوشت‌ساز در درگیری و تظاهرات در نقاط مختلف دنیا بدل کرد.

 

در جنگ اول خلیج فارس (1991) شبکه خبری آمریکایی سی‌.ان‌.ان (CNN) برای اولین‌بار در جهان به پخش زنده از وقایع این جنگ دست زد 

جدیدترین قدرت‌نمایی Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) نیز به کودتای جمعه شب گذشته در ترکیه برمی‌گردد که یک طرف ماجرا توانست از آن استفاده بهتری ببرد و نبرد را پیروز شود.

در لحظات شروع کودتا، شبکه اصلی خبری ترکیه (TRT) بدست کودتاگران اشغال شد و مجری این شبکه مجبور گردید که بیانیه اعلام کودتا بدست بعضی ارتشیان ترکیه را اعلام کند. در همان لحظه‌ها کودتاگران ارتباط شبکه‌های خصوصی و حتی بعضی شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و توئیتر را با مردم قطع کردند؛ اما فقط وجود یک شکاف یا فاصله زمانی کوتاه برای رسیدن تسلط کامل کودتاگران بر روی همه وسایل ارتباطی و شبکه‌های تلویزیونی کافی بود تا سرنوشت این کودتا جور دیگری رقم بخورد.

خلأ زمانی کوتاه به اردوغان اجازه داد تا از فرصت عدم قطع اینترنت و همچنین عدم اشغال شبکه خبری "سی‌.ان‌.ان ترک" استفاده کند و گوشی خود را از جیبش بیرون بیاورد و از طریق شبکه "فیس تایم" (Face Time) تلفن همراه خود و همچنین نرم‌افزار ارتباط تصویری اسکایپ (Skype) با شبکه خبری "سی‌.ان‌.ان ترک" ارتباط زنده برقرار کند و پیام خود را به گوش همه مردم ترکیه برساند و با کشاندن آنها به خیابان‌ها جنگ با کودتاگران را به نفع خود به اتمام برساند.

البته بعد از مدت کوتاهی که از ارتباط زنده اردوغان با مردم می‌گذشت، کودتاگران به ساختمان شبکه خبری "سی‌.ان‌.ان ترک" رسیدند و آنجا را به اشغال خود درآوردند، اما دیگر کار از کار گذشته بود و ابتکار عمل از دست آنها خارج شده بود؛ در واقع Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) ضربه کاری به نقشه کودتاگران وارد کرد.

در بسیاری از تحلیل‌های نقش رسانه‌ها در شکست کودتای ترکیه، عامل اصلی را شبکه‌های اجتماعی معرفی می‌کنند، اما در واقع این شبکه‌های اجتماعی موبایلی و غیره که حتی دسترسی به توئیتر و فیسبوک از طریق فیلترشکن مهیا شده بود، مکمل جریان اصلی بود که Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) به راه انداخته بود.

درست است که گوشی‌های هوشمند در دست مردم، تبدیل به رسانه‌های شهروند محور شدند که کوچکترین تحولات را با استفاده از ابزارهای مختلف مکتوب و تصویری، با نشان دادن جمع شدن مردم در خیابان‌ها توانست به اشتراک بگذارد، و فضای روانی جامعه و وحدت مردم را علیه کودتاگران بسیج کند (1)؛ اما هنوز هیچکدام از این شبکه‌های اجتماعی بر بستر اینترنت، فراگیری شبکه‌‌های تلویزیونی را ندارند و در زمان کنونی ظرفیت تبدیل شدن به ابزار جریان رسانه‌ای Real Time journalism در آنها وجود ندارد (شاید در آینده ممکن شود)؛ از همین رو گفته می‌شود که شبکه‌های اجتماعی نقش مکمل در فرایند تاثیرگذاری بر روی اتفاق‌ها را دارند، مانند زمان شروع تا انتهای کودتا در ترکیه.

 

یک نکته جالب در رابطه با بعد از جریانی که اردوغان با کمک Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) در شب کودتا به راه انداخت، نقش مساجد در بسیج کردن مردم همانند شبکه‌های اجتماعی موبایلی جهت آمدن به خیابان‌ها و مقابله با کودتاگران بود؛ اسماعیل بندی‌داریان کارشناس مسائل ترکیه که در این کشور نیز حضور دارد، در مصاحبه‌ای در رابطه با شب کودتا گفت: «از مناره‌های مساجد تا نماز صبح دعا خوانده شد به خصوص دعای جوشن کبیر و "خلصنا من النار یا رب، خلصنا من النار یا رب" تکرار می‌شد، یعنی خدایا ما در خطریم و این خطر را رفع کن. از مساجد مدام این خوانده می‌شد و لذا می‌توانیم حدث بزنیم که این صدا و این دعا فراخوانی مردم برای حضور در خیابان هاست»(2).

به هر روی کودتای ترکیه بار دیگر نشان داد که سرعت رسانه‌ای طرفین درگیری‌ها در هر کجای دنیا باید با سرعت تحولات برابر باشد، و هر کدام که سریع‌تر بتواند با رسانه بر روی جریان حوادث به درستی سوار شود، او برنده نبرد خواهد بود. در بحث سرعت رسانه‌ای نیز نقش بی‌بدیلی که Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) در سرنوشت نبردها دارد، برای کسی دیگر قابل انکار نیست و مصداق کنونی این Real Time journalism (ژورنالیسم به‌هنگام) در زمان حاضر نیز شبکه‌های تلویزیونی هستند. مطالعه بیشتر مسئولان امنیتی و اصحاب رسانه ایران در این رابطه، تجربه‌های گران‌قیمتی را در اختیار آنها قرار می‌دهد که با کمک آن می‌توانند هزینه‌های تهدیدهای امنیتی را در آینده کاهش دهند.

پی‌نوشت: 

(1) http://www.irna.ir/fa/News/82153018/

(2) http://www.mashreghnews.ir/fa/news/604115