چگونه ذهن خود را در برابر هجمه های رسانه‌ای واکسینه کنیم؟ + تصاویر

آخرین بخش از سلسله مطالب "تکنیک های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر" مربوط به راهکار های مصونیت از هجمه های رسانه ای و مقابله با ترفند های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر است که در 15 بند و بدین شرح می باشد:

شناخت ترفند ها و تکنیک های عملیات روانی، شناخت هویت منبع، توجه به سابقه ی یک منبع، سندیت شناسی، مطابقت سند با مستند، عدم اکتفاء به تیتر اخبار، رجوع به منابع مقابل، توجه به پیامد های مثبت و منفی اقدامات جایگزین در بررسی تحلیل ها، بررسی موردي، اصل برائت و مسئله ي بار اثبات، زدودن شبهات با يقينيات، مطابقت پاسخ با موضوع، توجه به ملزومات خبر، تفکیک خبر به اقرار و ادعا، توجه به منفعت واقعه.



* شناخت ترفند ها و تکنیک های خبری: مطابق آنچه در شماره های پیشین بیان شد:

عنوان گذاری برای عناصر خبری، واژه های همسنخ، انتخاب عکس، انتخاب تیتر، صوت و صحنه ی گزارش، آهنگ و ضرب آهنگ گزارش، شبه خبر، پیام خبر، همنشینی، مفروض انگاری، سوالات القایی، تعدی، همسو نمایی، تعمیم، تسری، منحصر کردن مفهوم در مصداق، تخصیص و تخریب، تقدیس مفهوم و تخریب مصداق، مطابقت اصول با مثال، اختفاء و گرا، رد مدعا با رد دلیل، اثبات مدعا با اثبات دلیل، رد کل با نقض جزء، دفاع بد برای تخریب، حمله ی بد برای تطهیر، قلب دعوا، عبارات و علامات وصفي، حلقه ي مفقوده، ابهام عددي، ارجاع محال، درخواست محال، واگذاري نتيجه به مخاطب، علت جعلی، سانسور و بايکوت، مفهوم مخالف، جمله ی مجهول، عطش و آب، استفاده از خبر سوخته، کارکرد ثانوي، توهین و تحقیر و تمسخر، بار عاطفی، متضاد نمایی، چینش تصاویر و عبارات، حصر ثنوی، تله گذاری، مصادره، نیات و منویات، پاسخ با پرسش، ابهام، ایهام، مخاطب سازی، برچسب زنی، برند سازی، خود اعترافی، یک گام به عقب دو گام به جلو، فرار به جلو، استتار، تکرار، تواتر، خبر از خبر، حرکت از حاشیه ی تاریک، خبر شویی، تلفیق اعتبار، بیان از زبان ثالث، چالش مثبت، نقل قول، پاسخ از جانب مقابل، لفظ و لحن کلام، تقطیع و برجسته سازی کلام، تحریف برای تکذیب، ظرف آماری، آمار اینترنتی، نظرسنجی با پاسخ های محدود، قیاس مع الفارق، تفارق مع الشَبه، وسط گیری، بی طرف نمایی، کسب اعتماد با تأکید بر مسلمات، اصل و استثناء در روایت، تخریب با تمسک به هزینه ی فرصت، تمرکز بر وجه مثبت یا منفی واقعه، مقصر نمایی، حرکت از پله ی دوم، دروغ بزرگ، دروغ اساسی، دروغ گفته ها و دروغ ناگفته ها.

* شناخت هویت منبع خبر: اینکه رسانه متعلق و یا متمایل به چه فرد، حزب، جناح و تفکری است. در این حالت مقر دفتر مرکزی و تابعیت مدیر یک رسانه اهمیت چندانی ندارد؛ چرا که مسلماً موضع حکومت یک کشور را نمی توان به موضع رسانه ی مستقر و یا اتباع آن تسری داد. چنانچه بر خلاف تصور رایج که روزنامه ی "هاآرتص" را هم سوی حکومت اسرائیل می خوانند، به دلیل قرار داشتن آن در اردوگاه "چپ"، این روزنامه همواره انتقادات تندی را به سیاست های داخلی و خارجی دولتمردان رژیم صهیونیستی داشته است.

* توجه به سابقه ی یک منبع: میزان صداقت و عدالت یک رسانه در مواجهه با وقایع مختلف.


 
 
 
 

* سندیت شناسی: آنچه یک فرد یا جناح علیه خود یا به نفع مخالف خود بگوید، به دلیل قرار گیری در دسته ی "اقرار" مسموع است مگر آنکه سندی خلاف آن را تصریح نماید؛ از طرف دیگر آنچه فرد یا جناحی به نفع خود یا به ضرر مخالف خود بیان کند، به دلیل قرار گرفتن در دسته ی "ادعا" مسموع نیست مگر اینکه سندی در اثبات آن موجود باشد.

همچنین آنچه در حوزه ی رسانه و خبر مطرح می شود از دو حیث قابل بررسی است: 1- اثبات ادعا و 2- اثبات مدعا. هر آنچه که به منزله ی "سند" ارائه شود، اگر چه بی اعتبار باشد اثباتی بر ادعای ارائه دهنده ی آن است؛ اما تنها اسناد معتبر و غیر قابل خدشه هست که دلیل و مدرکی بر موضوع مورد استناد (مدعا) می باشد.

در اسناد ویکی لیکس از سفارت آمریکا در عشق آباد آمده بود که سفارت، پیروز انتخابات را موسوی ذکر کرده و کیهان ضمن موضع گیری نسبت به این مسئله، آن را دلیلی بر همدستی ویکی لیکس با دولت آمریکا نامید؛ غافل از اینکه آنچه سایت مذکور بیان کرد، سندی بود بر ادعای سفارت که بر اساس اطلاعات نادرست عوامل اصلاحات تنظیم شده بود. نمونه ی دیگر آنکه سایت جمهوریت در یک تیتر مدعی وجود 30 میلیون حامی برای موسوی شد که صفحه ی خبر مذکور، هم سند هست و هم خیر. از یک طرف سندی است بر این که این سایت چنین ادعایی را داشته (سند ادعا) اما گفته ی آن به هیچ وجه اثبات مطلب آن نیست (سند مدعا).



 

* مطابقت سند با مستند: گاهی سندی بر مطلبی آورده می شود که ارتباطی با آن ندارد اما برای کسانی که پیگیر محتوا و ارتباط سند با مستند نیستند، کافی است.

* عدم اکتفاء به تیتر اخبار: نباید به تیتر اکتفا کرد و از آن گذشت، برای درک واضح تر از مطلب لازم است کل متن خوانده شود.

* رجوع به منابع مقابل: برای روشن شدن موضوع، لازم است یک خبر یا تحلیل با مراجعه به حداقل یک منبع متضاد در گرایشات، بررسی شود. چنانچه به عنوان نمونه پس از مشاهده ی "بی بی سی"، مراجعه ی به "بیست و سی" ضروری می نماید.

در سال 2009 خبر ازدواج 450 نفر از اعضای حماس با دختران 6 الی 10 ساله به صورت گسترده در شبکه های اجتماعی و برخی رسانه های خارجی نشر یافت، و این در حالی بود که دختر بچگانِ ملبس به لباس عروس که دست در دست مردان حماس داشتند، در واقع فرزندان بیوه زنانی بودند که در پی ازدواج مادران شان با اعضای حماس، لباس عروس بر تن کرده و برای دقیقه ای همقدم پدران جدید خود شدند. اطلاع از حقیقت چنین مطلبی امکان پذیر نمی بود مگر با رجوع به رسانه ی خبری مقابل؛ خصوصاً آنکه خبر دروغ آن نیز ظاهراً به تصاویر و فیلم های متعددی مستند شده بود.


 

 
* توجه به پیامد های مثبت و منفی اقدامات جایگزین در بررسی تحلیل ها: با توجه به آنچه در مبحث "هزینه ی فرصت" بیان شد، برای گرفتار نشدن در دام نظرات مخالفی که به معایب گزینه ی منتخب و محاسن گزینه های از دست رفته می پردازد، لازم است تا ابتدا محاسن گزینه ی منتخب و معایب گزینه های از دست رفته مشخص شود و سپس در برابر نظرات مخالف به مقایسه و وزن کشی گذاشته شود.

به عنوان نمونه در ماجرای ملوانان انگلیسی، بررسی این وجه که اولاً تبعات اصرار ایران بر عدم تحویل متجاوزین چه می بود و ثانیاً آیا نتیجه فرضی در مقایسه با آنچه واقع شد مطلوب است یا خیر.

* بررسی موردي: مطلوب است به صورت تصادفی یا گزینشی، یک خبر به صورت کامل بررسی و صحت یابی شده تا میزان صحت و سلامت یک منبع مورد ارزیابی قرار گیرد.

* اصل برائت و مسئله ي بار اثبات: واضح است که آنکه ادعایی دارد باید آن را اثبات کند و در صورت عدم اثبات، بنا بر اصل برائت، چیزی متوجه متهم نیست. البته این به معنای آن نیست که هر چه اثبات نشود، الزاماً دروغ است بلکه اذعان عقل و اقتضای نظام حقوقی چنین بوده و همین هم معیار ما است. نکته ی ضروری در این بخش آن است که چنین نیست که هر کس ادعای "عدم" و "فقدان" دارد، بی نیاز از اثبات ادعای خویش است؛ چرا که در بسیاری از موارد ادعای "عدم" یک چیز، ملازمه با "وجود" چیزی دیگر دارد و در این صورت، مدعی نیازمند اثبات ادعای خویش است.
موسوی در مناظره با کروبی در 18 خرداد 88: «با بودجه كشور تمام پلاكاردهاي شما كه همه جا را گرفته ممكن است از اين منابع تامين شده باشد. بياييد ثابت كنيد چه كساني از اين مسئله سود بردند؟».

همچنین به عنوان مثال هر چند ظاهر آن است که در مواجهه ی دو نفر که یکی ادعای سالم بودن انتخابات را دارد و دیگری ادعای عدم سلامت را، این فرد مدعی سلامت انتخابات است که باید ادعایش را اثبات نماید، اما واقعیت آن است که آنکه می گوید انتخابات سالم نبوده، عبارت اُخرای ادعایش "وقوع تقلب" است و هم او نیاز به اثبات دارد و از آنجایی که اصل بر برائت است، نسبت دادن تقلب به ناظران، بدون اقامه ی دلیل و مدرک پذیرفته نیست.

* زدودن شبهات با يقينيات: در مقام مواجهه با شبهات، رجوع به آنچه در حیطه ی یقین قرار دارد کارگشا است؛ حال چه یقین سابق و شک لاحق باشد (اصل استصحاب) و چه همزمانی در تقابل شک و یقین.

* مطابقت پاسخ با موضوع: در بسیاری موارد یک متهم طلبکارانه جوابیه یا تکذیبیه ای می دهد که ارتباطی به اتهام ذکر شده ندارد ولی از آنجایی که صرف پاسخ برای افرادی که مباحث را دقیق دنبال نمی کنند قانع کننده است، این ترفند مؤثر می افتد. از این روی لازم است همواره میان پاسخ داده شده (جوابیه یا تکذیبیه) و اصل موضوع، تطبیق و بررسی صورت گیرد.

* توجه به ملزومات خبر: در بسیاری موارد دقت در ملزومات یک خبر، صحت آن را رد می کند. یعنی در مواردی اساساً نیاز به مراجعه به دیگر منابع نیست بلکه در همان خبر یا دیگر اخبار همان منبع صحت و سقم یک ادعا قابل تشخیص است.

با دقت در تشریح بسیار دقیقی که رسانه های معاند از نحوه ی "دستگیری، شکنجه، تجاوز، مرگ و دفن" فرد موسوم به "ترانه موسوی" داشتند به راحتی می شد به دروغ بودن این داستان سرایی ها پی برد؛ چرا که سؤال اساسی این است که چگونه این رسانه ها و منابع ناشناسان از مسئله با این میزان از جزئیات با خبرند؟! در این میان و تنها به عنوان یک نمونه "جهان زن" در مطلبی آورده است: "ترانه در روز دستگيری ظاهرش به هيچ عنوان حتی به تجمع کنندگان هم شبيه نبود! موهائی بافته شده ی بافت آفريقائی داشته و بر خلاف کسانی که در تجمع ها از کفش های ورزشی استفاده می کنند کفش‌هائی پاشنه دار و ظاهری داشت که برای تعقيب و گريزهای معمول تظاهرات‌ مناسب نبوده است ... موضوع تجاوز به ترانه موسوی از سوی نيروهای لباس شخصی و بسيجی ها از اين رو مطرح است که شايد بتوان پذيرفت پارگی رحم به علت تصادف و يا ضربه اتفاق بيفتد اما پارگی مقعد هيچ دليلی جز تجاوز نمی تواند داشته باشد".



 
 

* تفکیک خبر به اقرار و ادعا: گاهی تمام یک خبر، ادعایی است علیه موضوعِ هدف؛ و گاهی ترکیبی از اقرار نهان و ادعای عیان؛ در این حالت مطابق آنچه ذکر شد اقرار مسموع و ادعا نیازمند اثبات می باشد.

دویچه وله: «گمرک آلمان از صادرات 2.5 کیلو سرم ویژه اعتراف گیری (تیوپنتال) به ایران جلوگیری کرد. این سرم در بازجویی و اعتراف مورد استفاده قرار می گیرد»، کیهان: «افتضاحي كه در شيرين كاري كم سابقه رسانه دولتي آلمان مشاهده مي شود، اعتراف مسلم به "توليد سرم ويژه اعتراف گيري و شكنجه قربانيان در آلمان" و "صادرات همراه با مجوز آن به برخي كشورهاي خارجي" است» (صفحه ی دوم کیهان، 19 فروردین 91).

* توجه به منفعت واقعه: اینکه چه کسی از یک اقدام سود می برد، ذهن را از جریان سازی های خبر مصون می دارد.

ترور رفیق حریری، سبب تضعیف جریان مقاومت در لبنان و تقویت و پیروزی جریان المستقبل شد که تا قبل از آن رو به افول بود. همچنین در ایران نهاد های امنیتی انگیزه و منفعتی از کشتن ندا آقا سلطان نمی توانستند داشته باشند و کشته شدن وی در حاشیه ی شلوغی های 30 خرداد تهران، تنها خوراک حمله ی گسترده علیه کشور و مظلوم نمایی و قهرمان سازی برای ضد انقلاب را فراهم کرد.