استمرار آلودگی به طاعون در حیات وحش غرب کشور/ احتمال طغیان اپیدمی پس از بلایای طبیعی

دکتر احسان مصطفوی با تاکید بر این که به طور کلی در دنیا سه همه گیری بزرگ یا پاندمی طاعون گزارش شده است، ادامه داد: اولین پاندمی طاعون در قرن ششم میلادی از مصر آغاز شده است و به سرعت به خاورمیانه و اروپا گسترش یافت و پس از آن، اپیدمی طاعون کشورهای شمال آفریقا، مرکز و جنوب آسیا را نیز درگیر خود کرد و پاندمی دوم بین قرن‌های 8 تا 14 میلادی رخ داد که بین 17 تا 28 میلیون اروپایی را به کام مرگ کشاند.

وی، سومین پاندمی را از سال 1893 میلادی ذکر کرد که از چین آغاز شد و یادآور شد: این اپیدمی از چین به کشورهای هنگ کنگ، هند، ایران، آفریقا، استرالیا، اروپا و آمریکای جنوبی گسترش یافت به گونه‌ای که در حال حاضر، طاعون در قسمت‌های غربی ایالات متحده آمریکا، بسیاری از مناطق آمریکای جنوبی، نواحی شمالی، مرکزی و شرقی آفریقا، آسیای جنوب شرقی و مرکزی و قسمت‌های انتهایی جنوب شرقی اروپا تا نزدیک دریای خزر دیده می‌شود و این موضوع، ضرورت دیده‌وری این بیماری را بیشتر نشان می‌دهد.

مصطفوی اضافه کرد: با وجود این که طاعون شهری در بیشتر نقاط دنیا کنترل شده است ولی در بعضی کشورهای آفریقایی نظیر بوتسوانا، زامبیا، آنگولا، ماداگاسکار، کنگو، کنیا، اوگاندا، مالاوی، زمیبابوه، لیبی، تانزانیا و زئیر موارد انسانی بیماری همچنان در شهرها گزارش می‌شود.

رییس بخش اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران بیشترین گزارش‌های اپیدمی طاعون در کشور را مربوط به مناطق مرزی عنوان کرد و اظهار داشت: بروز بیماری طاعون به سه فرم اصلی است که یکی از فرم‌های بیماری طاعون، فرم «خیارکی» یا «غده‌ای» است. در این حالت غدد لنفاوی درگیر و متورم می‌شوند و با پیشروی، موجب درگیر شدن کل بدن خواهد شد.

وی، طاعون ریوی را از دیگر فرم‌های این بیماری عنوان کرد و افزود: در این حالت فرد مبتلا می‌تواند از طریق تنفس افراد دیگر را مبتلا کند؛ از این رو اهمیت این فرم طاعون بسیار زیاد است.

مصطفوی، «طاعون سپتیسمیک» را از دیگر فرم‌های بیماری طاعون ذکر کرد و یادآور شد: در ایران هر سه فرم این بیماری مشاهده شده است ولی بیشترین فرم گزارش در کشور فرم خیارکی بوده است.

این محقق دلایل ادامه مطالعات طاعون را اهمیت این بیماری از جنبه نوپدیدی و بازپدیدی دانست و گفت: بروز اپیدمی‌های طاعون در چند سال اخیر از کشورهای منطقه ما نظیر افغانستان، عربستان سعودی، اردن، لیبی و الجزایر نشان دهنده لزوم توجه ویژه به این بیماری است.

وی خاطر نشان کرد: در عین حال مطالعات چند سال اخیر به محوریت پایگاه تحقیقاتی بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو نشان دهنده استمرار آلودگی به طاعون در میان حیات وحش غرب کشور است و از این رو لزوم تداوم مطالعات در این حوزه و داشتن یک آزمایشگاه مجهز برای تشخیص این بیماری همواره یک وجود داشته است.

ضرورت تداوم مطالعات پایش طاعون در کشور

مصطفوی با بیان اینکه یکی از مخازن اصلی انتقال بیماری طاعون به انسان جوندگان وحشی هستند، افزود: عامل بیماری توسط کک به حیوانات مختلف و انسان منتقل می‌شود و مهمترین منبع آلودگی انسان، نیش کک آلوده است از این رو با مطالعاتی که از طریق این پایگاه انجام و اقداماتی که برای مهار این بیماری شد از سال 1344 گزارش رسمی ابتلا به طاعون انسانی در کشور وجود نداشته ولی این مطالعات بر روی بیماری طاعون و به طور خاص در جوندگان و کک‌های ناقل همچنان ادامه دارد.

وی، طاعون را بیماری ای دانست که در آن انسان میزبان تصادفی محسوب می‌شود و توضیح داد: به طور معمول باکتری عامل این بیماری در بین جوندگان و حیات وحش گردش می‌کند و انسان ممکن است در اثر گزش کک آلوده به عامل بیماری به طاعون مبتلا شود. در نتیجه بیماری ممکن است در بعضی از مناطق کشور در حیات وحش وجود داشته باشد ولی ما از آن مطلع نباشیم و از این رو نیاز به بررسی و پایش‌های دایمی در این حیوانات احساس می‌شود.

این محقق اپیدمیولوژیست با تاکید بر این که تهدید شیوع طاعون از طریق حیات وحش همچنان وجود دارد، یادآور شد: از این رو زمانی که برای سیستم بهداشتی کشور اهمیت این بیماری از جنبه نوپدیدی و یا بازپدیدی احساس شد، از ما خواسته شد که مطالعات خود را در مناطق مختلف کشور بر روی این بیماری به طور جدی دنبال کنیم و در این راستا مطالعات ما از پنج سال اخیر تنها محدود به غرب کشور نشده است و نتایج پایش‌های ما در 14 استان کشور، آلودگی به طاعون را به جز منطقه محدودی در غرب کشور در سایر نقاط کشور نشان نداد.

مصطفوی در عین حال با تاکید بر این که عدم گزارش و نتیجه مثبت آزمایشگاهی در مطالعات لزوما به معنی نبود این بیماری در سایر نقاط کشور نیست، اظهار داشت: واقعیت آن است که طاعون همانند گذشته دیگر بیماری وحشت آفرینی نیست؛ چراکه آنتی بیوتیک‌ها برای درمان این بیماری در دسترس است ولی درمان موثر این بیماری بستگی زیادی به سرعت در شناسایی و تشخیص به موقع آن دارد.

اثرات تغییرات اقلیمی در شیوع بیماری های طاعون، تولارمی و تب کیو

رییس پایگاه تحقیقاتی بیماری‌های نوپدید و بازپدید با بیان این که ما هنوز بر روی اثرات تغییرات اقلیمی در میزان شیوع سه بیماری طاعون، تولارمی و تب کیو تحقیقاتی را انجام نداده‌ایم، گفت: نتایج مطالعات محققان سایر کشورها نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی در میزان شیوع این بیماری‌ها و پراکندگی آنها اثر گذار است. طاعون و تولارمی به طور خاص بیماری‌هایی هستند که از طریق ناقلین منتقل می‌شوند (طاعون از طریق کک و تب کیو از طریق کنه) و بیماری‌هایی که توسط ناقلین منتقل می‌شوند، تغییرات اقلیمی بر روی آنها بیشتر اثر گذار است.

مصطفوی ادامه داد: گرم شدن هوا بر تغییر سیکل زندگی و نوع فراوانی کنه‌ها و کک‌ها تاثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث شود در مناطقی که در سال‌های قبل بیماری‌های طاعون و تب کیو وجود نداشته است، این بیماری‌ها شیوع یابد و اگر در جایی آلودگی باشد، فراوانی آن تغییر یابد.

به گفته وی از آنجایی که در بیماری تولارمی، ناقلین نقش کمرنگ‌تری در انتقال این بیماری دارند و بیشتر از طریق آب آلوده به انسان منتقل می‌شود از این رو تغییرات اقلیمی در میزان شیوع آن کمتر تاثیر دارد.

حضور محققان پایگاه در مناطق زلزله زده برای بررسی بیماری‌ها

دانشیار انستیتو پاستور ایران با اشاره به طغیان بعضی از بیماری‌ها پس از وقوع زلزله گفت: زلزله و سیل به غیر از آن که باعث تخریب منازل انسان‌ها می‌شود، موجب تخریب زیستگاه‌های حیات وحش و جا به جا شدن جوندگان خواهد شد و جابه جایی جوندگان و حیات وحش در کنار نابودی سیستم بهداشتی، می‌تواند باعث بروز بعضی از اپیدمی بیماری‌ها شود.

وی با اشاره به تجربیات دنیا در این زمینه اظهار داشت: در دنیا نیز پس از وقوع سیل و یا زلزله، اپیدمی‌هایی اتفاق افتاده است و به طور مثال متعاقب زلزله بم اپیدمی سالک در این منطقه به وقوع پیوست و در دنیا نیز اپیدمی‌های طاعون و تولارمی متعاقب حوادث طبیعی گزارش شده است که دلیل این امر جا به جا شدن جوندگان پس از وقوع سیل و زلزله است.

مصطفوی ادامه داد: در این راستا پس از سیل و یا زلزله و در صورت اعلام نیاز مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، تیم‌های تحقیقاتی به مناطق حادثه دیده اعزام می‌شوند که نمونه آن اعزام تیم تحقیقاتی به منطقه پس از وقوع زلزله خاش و سراوان در سیستان و بلوچستان در سال 1392 است.