«خانه‌های شیشه‌ای» فساد در تلگرام

تلگرام نرم‌افزار پیام‌رسانی است که با کوچ کاربران ایرانی از واتس‌آپ و وایبر، طرفداران بسیاری پیدا کرد به طوری که طبق اعلام شرکت سازنده، کاربران ایرانی این نرم‌افزار از نظر تعداد، در رتبه دوم بعد از چین قرار دارند و به ‌تنهایی 20 درصد ترافیک تلگرام را از آن خود کرده‌اند؛ آماری بسیار جالب و قابل تامل!

شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای پیام‌رسان علاوه بر کارکردهای صحیح‌شان، همیشه دردسرساز بوده‌اند؛ چه آن موقع که «وی‌چت» مورد اقبال عموم بود و چه اکنون که بعد از وایبر، واتس‌آپ و لاین، تلگرام در رتبه نخست اقبال عمومی قرار دارد.

تلگرام به خاطر سرعتی که در انتشار پیام‌های متنی، فیلم و تصویر دارد، خیلی زود در بین کاربران ایرانی محبوب شد اما زیاد نگذشت که نخستین چالش این نرم‌افزار پیام‌رسان بروز کرد و آن ساخت استیکرهایی با محتوای غیر‌اخلاقی و مفاهیم بی‌پروای جنسی بود که به شکلی آشکار موازین اخلاقی، شرعی و خانوادگی حاکم بر جامعه ایرانی را تهدید می‌کرد تا این‌که چهارم مرداد واعظی وزیر ارتبطات و فناوری اطلاعات در حاشیه سفر دو روزه به استان همدان از غیرفعال شدن امکان ارسال استیکر‌های تلگرامی در ایران خبر داد.

وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در خصوص امکان فیلتر شدن نرم‌افزاز پیام رسان تلگرام به دلیل امکان طراحی استیکرهای توهین‌آمیز در آن گفت: مسئولان تلگرام با همکاران این نهاد تماس گرفته و عذرخواهی و عنوان کردند سیستمی برای همه کاربران دنیا طراحی کرده‌اند که کاربر بتواند استیکر بسازد اما نمی‌دانستیم برخی کاربران در ایران از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند بنابراین مسئولان تلگرام عنوان کرده‌اند این امکان را در ایران مسدود می‌کنند تا بتوانند در ایران حضور داشته باشند.

واعظی اذعان داشت: در پاسخ آنان عنوان کردم که در صورت عدم تکرار این موضوع، این نهاد نیز ممانعتی از فعالیت تلگرام در ایران ندارد و تلگرام در ایران مسدود نمی‌شود.

پیامدهای ناهنجار استکیرهای ضداخلاقی تلگرام هنوز فروکش نکرده بود که ربات‌های تلگرامی به میدان آمدند؛ ربات‌هایی که اطلاعات مختلفی را در دسترسی کاربران قرار می‌دهند به این صورت که کاربر درخواست خود را به ربات ارسال می‌کند و ربات نیز در پاسخ، اطلاعات مطالبه شده را به کاربر ارائه می‌دهد.

هر چند این ربات‌ها دارای کارکردهای خوبی مانند انتشار سریع اخبار و اطلاعات هستند اما باز هم برخی افراد مغرض و فرصت‌طلب بیکار ننشسته و فرصت را برای استفاده نادرست از این امکان و انتشار محتواهای ضداخلاقی و مستهجن فراهم دیده و دست به ساخت ربات‌های ضداخلاقی کردند. ربات‌هایی که به راحتی ساخته می‌شوند و با فعالیت در گروه‌ها در کسری از ثانیه محتواهای ضد اخلاقی را در اختیار کاربرانی که اغلب نیز از قشر جوان و کم سن و سال کشور هستند، قرار می‌دهند. مع‌الاسف در برخی مطالب ارسالی از سوی ربات‌های مستهجن تلگرام، فیلم‌ها و تصاویر خصوصی ایرانی نیز وجود دارد. نکته جالب و صد البته تاسف‌بار این است که سازندگان این ربات‌ها در فضایی که احساس امنیت می‌کنند، از ارسال شماره حساب و شماره تماس هیچ ترس و واهمه‌ای ندارند.

به طور قطع ساماندهی این حوزه نیازمند اقدامات ریشه‌ای و اتخاذ سیاست‌های مؤثرتر است اما شاید نخستین اقدام برای برخورد با چنین وضعیتی، رویکرد حاکمیت محور و معمول در سال‌های اخیر یعنی فیلترینگ باشد؛ فیلترینگی که از ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم از آن تحت عنوان فیلترینگ هوشمند یاد می‌شود.

وزارت ارتباطات مدعی است که فیلترینگ هوشمند در حال اجراست و از همین طریق حدود 83 درصد محتواهای مجرمانه و ضداخلاقی اینستاگرام مسدود شده است اما به راحتی و با یک رصد ساده می‌توان فهمید که فیلترینگ هوشمند بیشتر به یک شوخی شبیه است.

دستگاه قضایی نیز در این میان بلاتکلیف مانده است، دستگاهی که طبق قانون، دستورش لازم‌الاجراست اما فعلاً و حداقل در بحث فیلترینگ محتواهای مجرمانه شبکه‌های اجتماعی، کسی نیست که دستور این دستگاه را اطاعت کند همان طور که در ارتباط با فیلترنیگ لاین و واتس‌آپ این دستور اجرا نشد. در ارتباط با ربات‌های ضداخلاقی تلگرام نیز هم دادستان کل کشور و هم دادستانی تهران در جریان قرار گرفته اما گفته می‌شود فعلاً دستوری مبنی بر فیلترینگ صادر نشده تا مشخص شود وزارت ارتباطات با فیلترینگ به اصطلاح هوشمند خود چه خواهد کرد؟

آنچه مسلم است در فضایی که مسئولان اجرایی و قانونگذاری کشور در خواب زمستانی هستند، محتواهای ضد اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام روز به روز شیوع می‌یابد و کسی هم اهمیتی به این مسئله نمی‌دهد؛ حداقل در عمل.

یکی دیگر از مباحث مربوط به پیام‌رسان تلگرام که اخیرا مطرح شده، موضوع انتقال سرور این پیام‌رسان به داخل کشور به منظور نظارت کامل و بهتر بر این نرم‌افزار است؛ اما بحثی که این نظر و ایده را با چالش روبه‌رو می‌کند این است که با توجه به اهداف پشت‌پرده و بعضا نگاه امنیتی اینگونه نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی که عمدتا کاری غیر از ارائه رایگان فضای گسترده تبادل اخبار و تماس کاربران است، بعید به نظر می‌رسد که مالکان اصلی و سیاستگذاران کلان آن‌ها به راحتی اجازه دهند سرور اینگونه پیام‌رسان‌ها را در اختیار دیگران قرار دهند.