در سا‌ل‌های اخیر با توجه به محدودیت‌های موجود در مدیریت عرضه آب رویکرد های مختلفی اتخاذ شده است که میتوان به 1- افزایش کارایی مصرف آب2 - کاهش ضایعات محصولات کشاورزی نام برد که در این مقاله به توضیح این دو می پردازیم.
1-افزایش کارایی مصرف آب
کشاورزی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در دنیاست که بیش از هر چیز به شرایط جوی وابسته است بر اساس آمار موجود میانگین سالانه حجم بارندگی ایران حدود 400 میلیارد متر مکعب برآورد می شود که از این مقدار، 310 میلیارد متر مکعب در مناطق کوهستانی با مساحتی حدود 870 هزار کیلومتر مربع و 90میلیارد متر مکعب دیگر در مناطق دشتی به وسعت 778 کیلومتر مربع می باشد. ازاین مقدار فوق حدود 294 میلیارد متر مکعب به صورت تبخیر از دسترس خارج می شود و از 116 میلیارد متر مکعب باقیمانده حدود 93 میلیارد متر مکعب از طریق منابع سطحی و زیرزمینی بهره برداری قرار میگیرند و بقیه نیز صرف تغذیه سفره های آب زیرزمینی می شود. از این مقدار حدود 86 میلیارد مترمکعب جهت مصارف کشاورزی و نزدیک به 7 میلیارد مترمکعب آن به مصارف شرب و صنعت اختصاص می‌یابد.
برای افزایش کارایی مصرف آب می توان به روش های آبیاری نوین همچون آبیاری قطره ای اشاره کرد که سالیانی در فرانسه و دیگر کشورها مورد استفاده قرار گرفته است .
دراین روش آب توسط پمپ ازاستخر آب به داخل شبکه آب رسانی انتقال می یابدو ضمن عبور از سیکلون، شن و مواد خیلی درشت آن ته‌نشین میشود سپس بخشی از آب را وارد تانکر کود می شودتا با حل مقداری کود در آب این محلول رااز انتهای دیگر تانک خارج کنند و به پای گیاه برسانند.قابل ذکر است که این نوع آبیاری را آبیاری موضعی نیز می‌نامند.
اگر چه از مزیت های این روش می توان به تحویل آب به گیاه با فشار کم در منطقه توسعه ریشه‌ها وهمچنین تحویل آب در سطح زیر خاک نام برد ولی این روش دارای معایبی نیز می باشد که موجب بی میلی کشاورزان به این روش گردیده است
از معایب روش آبیاری قطره ای می توان به هزینه‌های زیاد وسایل و تجهیزات شبکه آبرسانی و تکنیک‌های نسبتا پیشرفته ی آن نام برد همچنین این شیوه رسوب نمک و مواد جامد را نیزدر پی دارد.
اما با این حال دلیلی بر مطرود دانستن این روش نمی شود .چرا که روش آبیاری قطره ای نسبت به روش غرقابی می‌تواند با عث کاهش 6 برابری مصرف آب گردد . که تقریباً باعث صرفه جویی 8 میلیارد متر می گردد.
همان طور که اشاره شد( رجو ع به مقاله آب ودیگر هیچ)مصرف آب شرب درحدود 10 درصد می باشد اگر بتوان راه کار هایی اتخاذ نمود که باعث کاهش 10 درصدی مصرف آب درکشاورزی گردد آن گاه دیگر برای تامین آب شرب دچار مشکل نمی شویم.
2- کاهش ضایعات محصولات کشاورزی
اهمیت ضرورت وتوجه به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی باید به عنوان یکی از اصول اساسی دستیابی به ارزش افزوده بالاتر در کشورقلمداد شود چرا که آمارها نشان می دهد که حجم ضایعات محصولات کشاورزی بیش از 18 درصد کل تولیدات این بخش را شامل می شوند.( بخش باغبانی با 29 درصد ضایعات بیشترین سهم و بخش شیلات نیز با 7 درصد کمترین حجم ضایعات را دربر می گیرد) به عنوان نمونه از 67 میلیون تن تولیدات کشاورزی در ایران سالانه 20 میلیون تن آن پس از برداشت ضایع می شود که این معادل 5 میلیارد دلار می باشد که باارزش صادرات غیر نفتی ایران برابری میکند.
ایـن میزان ضایعات محصول خود معادل با غـذای 20 میلیون نفر می باشد که درصورت کاهش این حجم عظیم ضایعات می توان از میزان وابستگی به واردات محصولات کشاورزی کاست.
در طول 35 سال اخیر، روش های مختلفی رابرای کاهش ضایعات کشاورزی به کار گرفته شده است که می توان از جمله به روش پرتو تابی اشاره نمود .
در این روش نوین پرتو اشعه (گاما، ایکس) با توجه به برنامه زمانی مشخص در مراحل مختلف همچون برداشت محصول، بسته بندی محصول ، نگه داری محصول ونیز عرضه محصول به گیاه تابانده میشود.
تاثیر پرتوتابی برحفظ کیفیت همه انواع مواد غذایی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است و محدودیت های کاربرد این تکنیک نیز مشخص گردیده است. در ارتباط با بکارگیری تکنیک پرتوتابی به صورت عملی، هدف اصلی کنترل آفت ها است . در ارتباط با بکارگیری تکنیک پرتوتابی در زمینه بسته بندی هدف بهبود روش های بسته بندی و نگه داری محصولات کشاورزی می باشد که علاوه بر کاهش ضایعات، امکان رقابت در بازارهای بین المللی را نیز فراهم می کند.
در آخرذکر این نکته ضروری است که پرتوتابی هیچگونه تضمینی را برای عدم آلودگی مجدد محصول فراهم نخواهد نمود از این جهت است که کاربرد موثر این تکنیک همیشه مستلزم وجود بسته بندی مناسب برای ماده غذایی خواهد بود.
* محمد مجد دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق علیه السلام