چرا روسیه تحریم فروش «اس 300» به ایران را لغو کرد؟

دیروز و همزمان با حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در مسکو، رسانه ها از لغو دستور ممنوعیت فروش سامانه موشکی اس-300 روسیه به ایران از سوی «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه خبر دادند؛ دستوری که بر پایه ی مفاد قطعنامه ی ضد ایرانی 1929 شورای امنیت سازمان ملل، در سال 2010 میلادی از سوی رییس جمهوری وقت روسیه صادر و به لغو قرارداد فروش و تحویل سامانه ی یادشده به ایران منجر شد.

تصمیم تازه ی روسیه در حالی است که «غلامعلی دهقان» وزیر دفاع ایران هم قرار است روزهای پنجشنبه و جمعه این هفته برای رایزنی با مقام های مسکو عازم آنجا شود.

طی سال های گذشته احیای این قرارداد بارها در دستورکار مسوولان سیاست خارجی و دفاعی کشور قرار گرفت و در این ارتباط حتی ابزاری چون شکایت به دادگاه بین المللی لاهه به میان آمد، اما کاری از پیش نرفت و بیشینه ی نتیجه ی این تلاش ها موافقت مقام های مسکو با واگذاری موشک های کم ارزش به صورت جایگزین بود.

با توجه به کش و قوس های مربوط به تحویل اس-300 به ایران که از سال 2007 کلید خورد و همزمان با اوج اختلاف های هسته یی با غرب به بن بست رسید، تصمیم اخیر رهبران کرملین را می توان نشانه یی از آغاز دوره یی تازه در تعاملات دوجانبه ی مسکو با تهران و فراتر از آن، نگرش جهانی نسبت به جمهوری اسلامی ایران دانست.

در این زمینه نکته هایی وجود دارد که بیان آن می تواند به روشن شدن زاویه های بیشتری از این رخداد کمک کند:

1- بسیاری، تغییر رویکرد روسیه را نتیجه ی مستقیم بیانیه ی هسته یی اخیر در لوزان سوییس می دانند. نکته یی که پس از اشاره ی مستقیم «سرگئی لاورف» وزیر امور خارجه ی روسیه، از سوی دشمنان ایران نیز بر آن مهر تایید زده شد. در این پیوند، وزیر اطلاعات رژیم صهیونیستی همزمان با ابراز نگرانی مقام های آمریکایی، در اعلامیه یی لغو ممنوعیت تحویل اس-300 به ایران را نمودی از تسهیل مسیرهای پیش روی کشورمان از سوی جامعه ی جهانی پس از بیانیه هسته یی دانست و از این بیانیه به عنوان عاملی مشروعیت ساز برای کنشگری منطقه یی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران یاد کرد.

در شرایطی که گمان می رفت بیانیه ی هسته یی و توافق نهایی احتمالی بیشترین پیامدهای خود را در روابط خارجی و به طور ویژه مناسبات اقتصادی و بازرگانی کشورمان نمایان سازد، می بینیم که مزایای خروج از بن بست هسته یی در عرصه ی مسایل امنیتی و دفاعی نیز به سرعت آشکار شده است و حتی پیش از امضای توافق نهایی روس ها به دنبال نشان دادن آمادگی خود برای آغاز دوره یی تازه از همکاری های نظامی هستند.

2- تصمیم تازه ی روس ها را شاید بتوان پاسخی به منتقدان بیانیه هسته یی دانست؛ دلواپسانی که مفاد گوناگون توافق هسته یی را پاشنه ی آشیل امنیت کشور قلمداد و از آن به عنوان دریچه یی به سوی تهدیدهای امنیتی یاد می کنند. این دسته غافل از اینکه در جهان متغیر کنونی تهدیدها به صورت مداوم در قالب های متنوع و نو ظاهر می شوند، تفسیری تقلیل گرایانه و کهنه از مفهوم تهدید ارایه می دهند و بر منشا آن که در دیدگاه و ادراک جامعه ی جهانی نهفته است، چشم می پوشند.

در شرایط کنونی، تعامل سازنده در دوره ی پساتقابلی و پساتنش زایی به بستری برای بازگشت مقتدرانه ی جمهوری اسلامی ایران به عرصه ی تعاملات بین المللی تبدیل شده و افزون بر تهدیدهای نرم افزاری، گونه های سخت افزاری آن را نیز فرومی کاهد.

نباید فراموش کرد که زمانی ایران به رغم صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی اش به دلیل برخی سیاست های اعلانی نسنجیده و ضعف تدبیر، هدف سخت ترین تحریم ها و زیر سایه ی شدیدترین تهدیدها قرار داشت و اینک شتابندگی قدرت منطقه یی در پیوند با کنشگری دیپلماسی کشورمان نگرانی رقیبان و دشمنان را برانگیخته است.

3- یکی از نکته های همپیوند با تصمیم اخیر روس ها، دگرگونی موقعیت ایران از یک برگ برنده به شریکی مهم و غیرقابل چشم پوشی است. به باور بسیاری از ناظران و کارشناسان، مزیت های ملی و موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران به گونه یی است که می تواند حتی رقابت قدرت ها برای جلب همکاری و همسویی را برانگیزد؛ واقعیتی که گوشه یی کوچک از آن را در رقابت تازه ی کشورها و شرکت های خارجی در ایران در آستانه ی فروپاشی کامل تحریم های ظالمانه می توان دید.

خودداری روس ها از اعطای سامانه ی موشکی اس-300 طی سال های اخیر مختصات دوره یی را نشان می دهد که ایران تنها برگی برنده در مناسبات قدرت های بزرگ همچون آمریکا و روسیه به شمار می رفت. در این دوره انگاره هایی چون دوستی تهران- مسکو به دلیل الزامات بین المللی از حد شعار فراتر نمی رفت و مفهومی چون شراکت راهبردی با کشوری چون روسیه در عرصه ی واقعیت مصداق نمی یافت.

از نگاهی، تصمیم رهبران کرملین برای واگذاری سامانه ی موشکی اس-300 به ایران را باید با مختصات دوره ی نو تفسیر کرد؛ اقدامی که می تواند به عنوان مشوقی در جلب نظر تهران به سوی شرق و کاتالیزوری برای گسترش همکاری های ایران و روسیه در زمینه های گوناگون، مانع از پیش روی شتابان رقیبان غربی به ویژه اروپایی ها به سمت مزایای روابط تازه با کشورمان شود.

4- نکته ی دیگر در مورد گشوده شدن دریچه ی نو به سمت همکاری های نظامی دوجانبه ی تهران و مسکو، همپیوند با ویژگی های برهه ی زمانی کنونی است. در بازه یی که بنا به گفته های اخیر وزیر دفاع کشورمان تهدیدهای فرامنطقه یی تازه رخ نموده و گسترش فعالیت های تروریستی گروه های تکفیری چالش های گوناگونی را پیش روی جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای منطقه قرار داده است، تقویت محور یاد شده می تواند نقطه ی اتکایی برای تقابل با این تهدیدها را فراهم آورد.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت منطقه یی و روسیه در قامت قدرتی جهانی دارای دیدگاه ها و منافع مشترک بسیاری در زمینه ی مسایل خاورمیانه و مناطق پیرامونی آن هستند و از این رو گسترش همکاری ها در زمینه های امنیتی و دفاعی می تواند پیامدهای مثبتی برای صلح و ثبات منطقه یی به بار آورد.

در مجموع، رخداد اخیر را می توان حلقه یی از سلسله تحولاتی دانست که در عرصه ی روابط خارجی کشورمان به وقوع پیوسته و نشانه یی از قرار گرفتن این سیاست بر پاشنه ی درست آن است.