چگونه دو هواپیمای مالزی در عصر فناوری ناپدید شدند؟

تنها سه روز پیش از آنکه سال ۲۰۱۴ میلادی به پایان برسد ۱۵۵ مسافر پرواز QZ8501 شهر سورابایا در اندونزی را به مقصد سنگاپور ترک کردند تا بهترین خاطره از تعطیلات پایان سال را برای خود رقم بزنند و البته، هنوز یک ساعت از آغاز مسافرت نگذشته بود که این اتفاق به بدترین خاطره برای اطرافیان آنها تبدیل شد.

در این پرواز ۷ نفر وظیفه خدمت‌رسانی به مسافران را برعهده داشتند و همه بررسی‌ها برای هواپیمای Airbus A۳۲۰-۲۱۶ وابسته به شرکت AirAsia مالزی انجام شده بود تا پرواز بدون کوچک‌ترین مشکل انجام شود.

این هواپیما که تنها ۶ سال از تولید آن می‌گذشت، تاکنون ۱۳هزار ساعت پرواز انجام داده بود و آخرین بار در تاریخ ۱۶ نوامبر مورد تعمیرات کلی قرار گرفته بود. صبح روز ۲۸ دسامبر نیز آخرین بررسی‌ها روی هواپیما انجام شد و پس از تأیید همه بخش‌ها، ساعت ۵: ۳۵ دقیقه صبح به‌وقت محلی این هواپیما فرودگاه بین‌المللی یوآندا را ترک کرد و پس از گذشت ۳۷ دقیقه از آغاز پرواز، خلبان ۵۳ ساله از برج مراقبت اندونزی درخواست کرد به دلیل بدی آب‌وهوا ارتفاع خود را از ۳۲ هزار پا به ۳۸ هزار پا تغییر دهد که البته به دلیل ترافیک هوایی با درخواست او موافقت نشد. مأموران برج مراقبت ۴۲ دقیقه پس از آغاز سفر متوجه شدند که هواپیما ارتباط خود را با زمین قطع کرده است و از همین لحظه بود که ناپدید شدن هواپیما تأیید شد.

بررسی‌های اولیه در این زمینه هیچ نتیجه‌ای نداد و ۵ ساعت بعد خطوط هوایی AirAsia برای نخستین بار روی شبکه‌های اجتماعی مفقود شدن این هواپیما را به صورت رسمی تأیید کرد و در توضیحات خود نوشت که چندین گروه شناسایی وارد دریای جاوا شده‌اند. عملیات بررسی دو روز به طول انجامید تا »آژانس ملی تحقیق و نجات اندونزی« سرانجام تکه‌هایی از بدنه هواپیما را در دریایی به عمق ۵۰ متر پیدا کرد و مرگ تمام ۱۶۲ سرنشین هواپیما تأیید شد.

اما با همه این توضیحات، ‌چطور ممکن است که با فعالیت لحظه به‌لحظه ده‌ها ماهواره جغرافیایی در مدار کره زمین و استفاده از پیشرفته‌ترین سیستم‌های الکترونیکی و فرستنده‌های پیشرفته، یک هواپیما با تمام مسافران خود به طور ناگهانی گم می‌شود و البته، این اتفاق در طول یک سال دو بار برای کشور مالزی رخ می‌دهد؟

فناوری‌های هوایی
هواپیماها به‌طور معمول مرکز هوشمندی در خود جا داده‌اند که تمام اطلاعات مربوط به پرواز را هر لحظه برای کارخانه سازنده و خطوط هوایی ارسال می‌کنند و این اطلاعات موثق‌ترین منبع برای شناسایی وضعیت و موقعیت هواپیماها دارند.

این مرکز «سیستم گزارش‌دهی و آدرس‌دهی ارتباطی هواپیما»(ACARS) نام دارد و مؤسسه فناوری‌های حمل‌ونقل هوایی ماساچوست می‌گوید که بیش از ۹۰ درصد هواپیماها این سیستم را دارند. پیام‌های این سیستم مبتنی بر سیگنال‌های VHF به زمین مخابره می‌شود و در شرایطی که هواپیما روی دریا پرواز کند، ماهواره‌ها وظیفه ارسال سیگنال‌ها را برعهده می‌گیرند.

اما استفاده از این سیستم برای خطوط هوایی هزینه دارد و نخستین مشکل فنی که در مورد پرواز QZ8501 مطرح شد این است که مالزی مشترک این سرویس نبوده است تا اطلاعات پرواز ارسال شود و سیستم‌های ماهواره‌ای ویژه، هواپیمای مفقود شده را زیر نظر بگیرد. خطوط هوایی AirAsia نیز در این جریان بدرستی توضیح نداد که هواپیما از چه نوع سرویس‌های شناسایی و مخابراتی استفاده ‌کرده است.

سیستم دیگری که در هواپیماها به‌کار گرفته می‌شود «فرستنده مکان‌یاب اضطراری»(ELT) نام دارد و در شرایطی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مشکل هنوز جدی نشده است و خلبان می‌کوشد کنترل هواپیما را در دست بگیرد که البته بررسی‌ها نشان داد این سیستم هم هیچ سیگنالی به برج مراقبت ارسال نکرده و در جریان مفقود شدن هواپیمای مالزی، کاملاً غیرفعال بوده است.

بخش دیگری که باعث می‌شود هواپیما در هیچ شرایطی مفقود نشود، جعبه سیاه آن است. جعبه سیاه به گونه‌ای طراحی شده است که صدای کابین خلبان و تمام اطلاعات پرواز را ذخیره می‌کند و انفجار، سقوط، غرق شدن در آب و... مشکلی برای آن به وجود نمی‌آورد. زمانی که جعبه سیاه به داخل آب می‌افتد سیستم ارسال ولتاژ آن به صورت خودکار فعال می‌شود و حتی اگر در اعماق اقیانوس هم قرار گرفته باشد، این ولتاژ تا شعاع چند کیلومتری ارسال می‌شود تا گروه‌های نجات محل آن را شناسایی کنند.

از آنجایی که شرکت AirAsia هزینه اشتراک در سرویس ارتباطی ACARS را پرداخت نکرده بود، بخشی از قابلیت‌های جعبه سیاه برای ارسال پیام‌های کوتاه به مراکز کنترل زمینی غیرفعال بوده است.

مقامات این شرکت هوایی هم‌اکنون اعلام کردند که در تلاش هستند هر چه سریع‌تر این فناوری را برای تمام پروازهای خود فعال کنند تا از این پس امکان شناسایی محل مفقود شدن هواپیماها فراهم شود.

هواپیماها همچنین سیستم هوشمند دیگری را با نام «خلبان خودکار از راه‌دور» شامل می‌شوند تا در شرایطی که برای خلبان و کمک‌خلبان مشکلی به‌وجود می‌آید، مرکز کنترل زمینی بتواند کنترل هواپیمای درحال پرواز را در دست بگیرد و آن را فرود بیاورد.

از آنجایی که ۹ ماه قبل یکی دیگر از هواپیماهای مالزی مفقود شد، این تئوری مطرح می‌شود که فرد یا گروهی روی زمین فناوری‌های پیشرفته‌ای در اختیار دارند که می‌توانند از کیلومترها دورتر کنترل هواپیماهای مالزی را در دست بگیرند و آنها را با اهداف مورد نظر خود سرنگون کنند.

بازتاب‌های اینترنتی
یک کاربر ناشناس ۱۳ روز پیش از این اتفاق روی یک فروم چینی نوشته بود که بزودی یکی از هواپیماهای شرکت هوایی AirAsia مفقود می‌شود. او در پیام خود توضیح داده بود که ۹ ماه قبل پرواز MH370 مالزی ناپدید شد، ۵ ماه قبل یکی از هواپیماهای این کشور در مرز اوکراین و روسیه مورد اصابت موشک قرار گرفت و بزودی مرکز جهانی Black Hand (یک مرکز هکری) یکی از هواپیماهای خطوط هوایی AirAsia مالزی را مفقود می‌کند.

او در این پیام به مسافران چینی هشدار داده بود که تا اطلاع ثانوی از پروازهای AirAsia استفاده نکنند تا قربانی این اتفاق نشوند.

اگرچه هنوز مشخص نشده است که این پیام اینترنتی چه معنی و مفهومی داشته است، اما باید گفت که اینترنت در جریان مفقود شدن هواپیمای مالزی نقش مهمی برعهده داشت.

شرکت AirAsia پس از مطمئن شدن از این اتفاق، نخستین خبر رسمی خود را در شبکه اجتماعی توئیتر منتشر کرد و ضمن اطلاع‌رسانی به مردم، در توئیت خود توضیح داد که بررسی‌های گسترده برای پیدا کردن هواپیما آغاز شده است.

پس از این، صفحه رسمی AirAsia در توئیتر به صورت لحظه به‌لحظه آخرین اخبار در مورد بررسی‌ها و فعالیت گروه‌های اکتشافی را به همراه تصاویر مربوطه منتشر کرد و نخستین خبر در مورد پیدا کردن بخش‌هایی از بدنه هواپیما هم روی توئیتر منتشر شد.

«تونی فرناندز» مدیرعامل شرکت AirAsia نیز پس از این اتفاق در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «هم‌اکنون در شهر سوربایا اندونزی حضور دارم و بررسی‌ها در این زمینه را از نزدیک رصد می‌کنم تا هرچه سریع‌تر اطلاعاتی در این زمینه به‌دست آید».

او سپس لوگوی این شرکت هواپیمایی که به رنگ قرمز است را به رنگ خاکستری تغییر داد و از همان‌جا اعلام کرد که با به‌روز کردن صفحه توئیتر خود، آخرین اخبار را به خانواده‌ها اطلاع می‌دهد.

اتفاق اینترنتی دیگری که در این ماجرا مورد توجه قرار گرفت، دیده نشدن ایمیل ارسالی از سوی شرکت AirAsia بود که جان خانواده ۱۰ نفره را نجات داد.

در این ماجرا قرار بود «کریستیانا واتی» به همراه خانواده خود و خانواده همسرش برای تعطیلات کریسمس به سنگاپور سفر کنند و از چند ماه قبل بلیت این پرواز را خریداری کردند.

اما شرکت AirAsia در روزهای ۱۵ و ۱۶ دسامبر به صورت متوالی ایمیلی به تمام مسافران خود ارسال کرد و توضیح داد که پرواز شماره QZ۸۵۰۱ در روز ۲۸ دسامبر دو ساعت زودتر انجام می‌شود. خانواده واتی که این ایمیل را ندیدند، همچنان تصور می‌کردند پرواز در ساعت ۷ و ۳۵ دقیقه انجام می‌شود و همین اتفاق باعث شد تا آنها از سفر خود جا بمانند و جان سالم به‌در ببرند.

دیگر هواپیمای مفقود شده مالزی در تاریخ ۱۹ مارس ۲۰۱۴ پرواز MH370 خطوط هوایی مالزی به همراه ۲۲۷ مسافر و ۱۲ خدمه شهر کوالالامپور را به مقصد پکن ترک کرد و در حالی که تنها یک ساعت از این پرواز می‌گذشت، ارتباط بوئینگ ۷۷۷ با زمین قطع شد و طولی نکشید که دولت مالزی به‌طور رسمی اعلام کرد این هواپیما با تمام مسافران خود روی دریای چین گم شده است.

در روزهای نخست بیش از ۴۰ کشتی، ۳۴ هواپیما و صدها کارشناس از ۱۵ کشور جهان عملیات جست‌وجو به دنبال این هواپیما را آغاز کردند و هم‌اکنون که ۹ ماه از آن اتفاق می‌گذرد، هنوز هیچ نشانه‌ای از MH370 پیدا نشده است.

از جمله تئوری‌هایی که در زمان مفقود شدن این هواپیما مورد بررسی قرار گرفت، اختلال سیگنال‌های مخابراتی بود که برج مراقبت به کمک آنها موقعیت جغرافیایی هواپیما را شناسایی می‌کند.

فرضیه دیگری که در این زمینه مطرح شد بروز مشکل در ایستگاه‌های کنترل زمینی و سیستم‌های ماهواره‌ای بود و سردرگمی‌ سیستم مسیریاب هواپیما، قطع شدن فرستنده اضطراری مسیریاب، استفاده از تلفن‌همراه توسط مسافران، ناتوانی سیستم‌های ارتباطی جایگزین در برقراری ارتباط، از کار افتادن سیستم‌های ارتباطی هوشمند و... دیگر احتمالاتی بودند که پس از این اتفاق بررسی شدند و البته هیچ وقت مشخص نشد که این هواپیما با ۲۸۴ سرنشین خود به چه دلیل مفقود شده است.

اینکه در عصر فناوری یک هواپیما مجهز به آخرین سیستم‌های گیرنده و فرستنده ماهواره‌ای مفقود می‌شود و مراکز کنترل زمینی با دستگاه‌های هوشمند و جست‌وجوگر خود نمی‌توانند آن را پیدا کنند، ضعف سیستم‌های کنونی را نشان می‌دهد و این مسأله را گوشزد می‌کند که برخلاف پیشرفت‌های صورت گرفته، وجود نقشه‌های آنلاین و فعالیت ده‌ها ماهواره جغرافیایی، هنوز هم محدودیت‌های فراوان در این زمینه وجود دارد.