ابرهایی که در آسمان ایران پدیدار نشدند

چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی لزوم توجه به رایانش ابری در برنامه ششم توسعه کشور پرداخت.

این مرکز در گزارش خود کشورهای موفق در زمینه سیاستگذاری در بخش رایانش ابری مانند چین، قطر، ترکیه، استرالیا، اتحادیه اروپا و امریکا را مورد توجه قرار داده بود.


آن‌طور که این گزارش یادآور شده، هدف از مطالعه سیاستگذاری رایانش ابری در این کشورهای موفق، دستیابی به دیدی اولیه در چگونگی پرداختن به رایانش ابری در برنامه ششم توسعه و شناسایی خلأهای قانونی در این زمینه است.

اما حالا و چرا بعد از گذشت تقریباً ۵ سال از رشد قابل‌توجه رایانش ابری در جهان، لزوم اجرای رایانش ابری در ایران مورد توجه قرار گرفته است؟
شاید هم بهتر باشد این سؤال را این گونه مطرح کنیم که چرا با وجود گسترش و افزایش ارزش بازار رایانش ابری در جهان، هنوز این فناوری در ایران مورد توجه قرار نگرفته و شرکت‌های فعالی در این بخش برای ارائه این گونه خدمات وجود ندارد؟

چرا با توجه به برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌های مختلف در باب اهمیت صنعت رایانش ابری هنوز مدیران ایرانی رغبتی به سرمایه‌گذاری در این صنعت نشان نمی‌دهند؟ در این گزارش سعی می‌کنیم پاسخی برای این سؤالات پیدا کنیم.
ابرها از کجا آمدند؟

هرکجا که باشیم به کمک هر دستگاهی که قابلیت ارتباط با اینترنت را داشته باشد می‌توانیم به اطلاعات خود دسترسی داشته باشیم. شاید این یک تعریف کاملاً ساده از خدمات پردازش ابری یا Cloud Computing باشد.

به کمک رایانش ابری دیگر نیازی به استفاده از رایانه‌هایی با پردازش بالا و حافظه زیاد که هم جای زیادی می‌گیرند و هم انرژی زیادی مصرف می‌کنند مانند دیتاسنترها، احساس نمی‌شود، چرا که به آسانی همه چیز در ابر‌ها ذخیره، اجرا و پردازش می‌شوند. منظور از ابر در این فناوری شبکه‌ای از شبکه‌های وسیع مانند اینترنت است.

اما چرا شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف در سراسر جهان به سمت استفاده از فناوری رایانش ابری رفتند؟ با توسعه اینترنت و افزایش انفجاری حجم اطلاعات، دیتاسنترهای سنتی دچار مشکلات زیادی شده‌اند، زیرا این دیتاسنترها فضای بالایی را اشغال و برق زیادی نیز مصرف می‌کردند.

در کنار تمام این‌ها، استفاده از خدمات دیتاسنتر‌ها هزینه بالایی را برای کاربران خود به همراه داشتند. برای حل این مشکلات و همچنین در پاسخ به نیاز روز افزون کاربران به استفاده از خدمات در فضای مجازی، از حدود ۵ سال پیش نسل جدیدی از دیتاسنترها موسوم به دیتاسنترهای ابری (Cloud Data Centers) توسعه یافتند.

این دیتاسنتر‌ها با به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید و پیشرفته‌ای از قبیل مجازی‌سازی (Virtualization)، سرورهای تیغه‌ای (Blade)، با ظرفیت بالا و حجم کم امکان مجازی‌سازی چندصد سرور روی یک تیغه با ابعاد کوچک را فراهم می‌کنند.

همچنین این فناوری از سیستم‌های ذخیره‌سازی متمرکز (SAN Storage) پشتیبانی می‌کند که امکان نگهداری حجم بسیار بالای اطلاعات موسوم به کلان داده (Big Data) را با امنیت و پایداری بالا فراهم می‌کنند.
تمام امکانات رایانش ابری در نهایت در حال حاضر مزایای جدید و منحصر به فردی را برای ارائه دهندگان خدمات الکترونیکی (e-service)، تجارت الکترونیکی (e-commerce) و خدمات محتوا (content) فراهم کرده‌است.

حسن بزرگ رایانش ابری که از آن‌ها می‌توان به عنوان دیتاسنترهای ابری نیز یاد کرد، علاوه بر پایداری و امنیت بالا، سرعت زیاد راه‌اندازی سرویس، صرفه‌جویی در فضا و کاهش هزینه برق (که سهم عمده‌ای از قیمت تمام شده خدمات دیتاسنتر را تشکیل می‌دهند) و همچنین مقیاس پذیری (scalability) آنهاست.

یکی از مهمترین مزایای استفاده از دیتاسنترهای ابری برای کارآفرینان و شرکت‌ها این است که آنها بدون نیاز به سرمایه گذاری بالا سرویس‌های مورد نظر خود را از دیتاسنتر ابری و براساس میزان نیاز خریداری و بلافاصله استفاده از آن‌را برای کسب و کار الکترونیکی خود شروع می‌کنند.

به همین دلیل استفاده از سرویس‌های دیتاسنترهای ابری با کاهش هزینه سرمایه گذاری (CAPEX) و تبدیل آن به هزینه جاری (OPEX) و همچنین به‌دلیل کاهش ریسک شکست برای کارآفرینان باعث رشد انفجاری خلاقیت و کارآفرینی در میان جوانان شده است. براساس گزارش گارتنر نرخ رشد دیتاسنترهای ابری در جهان در سال گذشته ۵ برابر نرخ رشد صنعت IT بوده که این رشد سریع تا چند سال بعد هم ادامه خواهد داشت.

ابرهایی که به ایران نرسیده‌اند
اما چرا با توجه به تمامی این مزایایی که این ابرها می‌توانند برای سازمان‌ها، شرکت‌ها و کاربران داشته باشند، ایران همپای دنیا به سمت استفاده از رایانش ابری پیش نرفته است. بسیاری از کارشناسان فناوری‌اطلاعات علت این امر را به رشد نکردن دیتاسنترها در کشور ارتباط می‌دهند.

فریدون قاسم‌زاده، مدیرعامل شرکت افرانت، در خصوص علت رشد نکردن رایانش ابری در ایران می‌گوید:« در ایران هنوز در مراحل ابتدایی به‌کارگیری دیتاسنتر ابری و تنها در حال استفاده از کاربردهای پایه (Basic) آن مانند ایمیل و فاکس مجازی قرار داریم. علت این موضوع هم توسعه نیافتن دیتاسنتر در کشور در سال‌های گذشته بوده است.کاملاً طبیعی است که وقتی درکشور در توسعه دیتاسنترسنتی مشکلات جدی داشته‌ایم، در توسعه دیتاسنتر ابری که مدل پیشرفته دیتاسنتر است با مشکلات بیشتری مواجه باشیم». 
 
وی تأکید می‌کند که وقتی تعداد دیتاسنترهای تجاری در کشور که باید به سازمان‌ها و شرکت‌ها خدمات‌رسانی کنند بعد از قریب ۲۰سال از ورود اینترنت به ایران،کمتر از تعداد انگشتان یک دست است علت توسعه ‌نیافتگی دیتاسنترهای ابری که تعداد آنها در کل کشور در حد یکی دو تا است بخوبی روشن می‌شود.

قاسم‌زاده با اشاره به علت عقب‌افتادگی کشور در بخش دیتاسنتر طی چند سال گذشته می‌افزاید: «مهمترین علت عقب افتادگی صنعت دیتاسنتر در کشور ما این است که این صنعت مستلزم سرمایه گذاری بسیار بالایی است در حالی‌که با توجه به شرایط موجود در کشور این بخش، از حاشیه سود پایین و ریسک بالایی برخوردار است».

به باور وی علت اینکه نه تنها بخش خصوصی، بلکه حتی بخش‌های نیمه خصوصی که بنیه مالی بسیار بالایی دارند نیز علاقه‌ای به سرمایه گذاری در زمینه ایجاد دیتاسنتر نشان نداده‌اند، به وضعیت بسیار نامناسب کشور از نظر پهنای باند برمی گردد که نقش اکسیژن را در فضای مجازی بازی ‌می کند.

براساس اظهارات قاسم‌زاده مشکل دوم این است که حتی همین پهنای باند ناچیز با قیمت بسیار بالایی که بیش از ده برابر قیمت جهانی است توسط شرکت زیرساخت به متقاضیان فروخته می‌شود به همین دلیل سایت‌های ایرانی که در خارج از کشور میزبانی می‌شوند انگیزه انتقال به دیتاسنترهای داخل را به دلایل اقتصادی از دست می‌دهند.

اما این تمام مشکلات بر سر راه توسعه خدمات دیتاسنتر در کشور نیست، چرا که به باور این فعال اینترنتی،اگر قیمت پهنای باند کاهش و میزان آن افزایش پیدا کنند، کماکان دیتاسنترهای داخلی نمی‌توانند رشد کند، چرا که این شرکت‌ها امکان ایجاد بستر انتقال با ظرفیت بالا با زیرساخت به عنوان تنها شرکت انحصاری تأمین کننده پهنای باند کشور را بامراکز عمده مصرف ندارند.

در همین زمینه اسماعیل ثنایی،استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف و مدیرعامل شرکت آریا‌همراه نیز علت رشد کند آهنگ فناوری رایانش ابری در کشور را به توسعه نیافتن دیتاسنتر در کشور ارتباط می‌دهد و می‌گوید:« به کارگیری هر فناوری نیاز به یک سری زیرساخت‌های فنی دارد که در این زمینه زیرساخت مورد نیاز و در واقع پیش شرط اولیه وجود دیتاسنترها استاندارد است تا بتوان آن‌ها را مجازی و رایانش ‌ابری را پیاده‌سازی کرد.»

براساس اظهارات وی ارائه خدمات دیتاسنتر به دوبخش عمومی و خصوصی تقسیم می‌شود که خدمات خصوصی دیتاسنتر در واقع زیرساخت‌هایی اختصاصی مربوط به نهادهای بزرگ مانند بانک‌ها،سازمان‌های دولتی، اپراتورها و... است که این بخش‌ها تا حدودی به سمت راه‌اندازی سیستم پردازش ابری رفته‌اند. اما در بخش خدمات دیتاسنتر عمومی که ارائه خدمات به کاربران عمومی است هنوز هیچ قدمی برداشته نشده و در حال حاضر تنها دو شرکت در این حوزه مشغول فعالیت هستند.

ثنایی حضور نداشتن شرکت‌های خصوصی و نیمه خصوصی برای ارائه خدمات رایانش ابری به کاربران را در فقر دانشی مدیران و نبود وجود انگیزه و جذابیت برای آن‌ها می‌بیند.
براساس اظهارات وی در حال حاضر به دلیل گران بودن قیمت پهنای باند برای هیچ شرکتی صرفه اقتصادی ندارد که وارد این حوزه شود و همچنین با وجود این افزایش قیمت در بخش پهنای باند برای کاربران نیز بهتر است که از سرویس‌دهندگان خارجی مانند آمازون،گوگل، اپل و... خدمات دریافت کنند.

بسیاری از کارشناسان، رشد خدمات دیتاسنتر و در ادامه آن رایانش ابری را تنها با کاهش قیمت پهنای باند اینترنت در کشور میسر می‌دانند. به باور این گروه کاهش قیمت پهنای باند موجب کاهش قیمت تمام شده خدمات دیتاسنتر در ایران و در نتیجه تشویق کارآفرینان برای میزبانی سایت‌های خود در دیتاسنترهای داخلی می‌شود.

ارائه برق با تخفیف ویژه به دیتاسنترها، در نظر گرفتن مشوق‌های مالی و مالیاتی از طریق اعطای وام، حذف یا کاهش تعرفه مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در دیتاسنترها، صدور مجوز قانونی نامحدود یا طولانی مدت از سوی مراجع قانونی برای دیتاسنترهای تجاری و نداشتن فعالیت تجاری دولت در این حوزه از دیگر راه‌حل‌هایی است که فعالان اینترنتی برای رشد رایانش ابری در کشور پیشنهاد می‌دهند.