"شانگهای" گزینه مناسب ایران در برابر زیاده‌خواهی گروه 5+1

همه چشم ها به نیویورک دوخته شده است. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران برای دومین بار تصمیم گرفت که راهی نیویورک، یکی از گران ترین شهرهای دنیا شود. بی تردید، مهم ترین سفر خارجی رئیس جمهور در سال جاری تا کنون همین سفر خواهد بود. در شهر گرانی چون نیویورک، باید بتوان بر دارایی خویش سلطه داشت تا فروشندگان کمین کرده احتمالی، نتوانند در ازای کالایی ناچیز هزینه گزافی از آن طلب کنند. این یک منطق عقلانی برای همه است.

فارغ از اینکه این مساله بالاخره در نیویورک حل خواهد شد یا خیر، قصد داریم به سوالی کاملا طبیعی و البته شایع بپردازیم که در صورت حل نشدن زود هنگام مساله هسته ای، ایران چه راهی را در پیش خواهد گرفت تا در منظومه سیاست خارجی اش "منزوی" نشود؟ آیا روند کنونی دیپلماسی ایران به سمت پیشرفت خواهد رفت یا دیپلماسی ایران روزهای تاریکی را به خود خواهد دید؟ برای اینکه پاسخ سوالتان را پیدا کنید با ما همراه باشید.

سیاست خارجی ایران با تغییر ریاست قوه اجرایی در سال 92، تحولات مثبتی را شاهد بوده است. تغییر در بخشی از کارگزاران سیاست خارجی ایران و همچنین همزمانی این تغییر با شرایط جدید داخلی و خارجی ایران منجر شد که برون دادهای سیاستها و استراتژیهای خارجی ایران نسبت به گذشته در وضعیت رضایت بخش تری قرار گیرد. توافق موقت هسته ای، امضای قرارداد تهاتر نفتی ایران- روسیه، اختصاص فاینانسهای چینی در پروژه های کلان ایران، تنش زدایی از همسایگان و تبدیل تهدید داعش به فرصت استراتژیک از جمله برون دادهای رضایت بخش ایران بوده است.

پس از نزدیک به سه دهه تربیت نیروی متخصص در امور مختلف برون مرزی (چه فکری و چه اجرایی)، بعید به نظر می رسد که ایران راه خود را منوط به توافق دائم هسته ای با قدرتهای جهانی قرار دهد. در واقع یکی از ابعاد مهم قدرت نرم افزاری ایران در عرصه سیاست خارجی بهره گیری از نیروهای متخصص بومی در راستای شکل دهی و تحقق اهداف ملی خارجی بوده است.

از مهم ترین راههایی که ایران در آینده از آن رونمایی خواهد کرد، عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای خواهد بود. این بستگی به آمریکا دارد که عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای را در آینده نزدیک یا دور رقم بزند. رئیس جمهور روحانی در پیامی کاملا واضح قبل از سفر نیویورکش به اجلاس سالانه سازمان شانگهای رفت، تا گزینه های موجود ایران در صورت اتلاف زمان آمریکایی ها را به رخ بکشد.

سازمان همکاری های شانگهای در سال 2001 میلادی راه اندازی شد. این سازمان شش عضو ثابت و پنج عضو ناظر دارد و توسعه یافته سازمان شانگهای پنج (Shanghai Five) است که در26 آوریل سال 1996 میلادی بعد از امضای تعهد نامه امنیت نظامی مرزها توسط پنج کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان راه اندازی شده بود.

همان طور که می دانید ایران هم اکنون هم عضو ناظر سازمان شانگهای است. اگر چه هنوز ایران عضو دائم این سازمان نشده است اما حضور بیشتر در این سازمان منافع گسترده تری را برای ما به همراه خواهد داشت. اعضای ثابت و ناظر سازمان همکاریهای شانگهای سازنده یکی از بزرگترین قدرت های اقتصادی و نظامی جهان هستند. این کشورها بزرگترین تولید کنندگان و مصرف کنندگان انرژی را در تشکیل می دهند و 25 درصد از مساحت کره زمین را به خود اختصاص داده اند.

شانگهای چه منافعی برای ما دارد؟

بخشی از منافع ملی ایران را در صورت عضویت دائم را ذکر می کنیم:

1. مهم ترین اعضای این سازمان چین، هند و روسیه هستند. چین و هند بزرگترین رقیب و تهدید برای کشورهای غربی و آمریکا به حساب می آیند. در شرایط فعلی روسیه از سوی  کشورهای غربی و آمریکا تحریم شده است و رقابت تجاری، اقتصادی و نظامی چین با آمریکا و غرب در حال افزایش است. ایران با نزدیکی به این دو کشور می تواند پویایی خود را در سیاست خارجی حفظ کند.

چین، هند و روسیه با داشتن اقتصادی پویا میل زیادی برای تعامل اقتصادی با ایران دارند و خود را ملزم به رعایت تحریم های غربی- آمریکایی نمیدانند. این رابطه میتواند اثر به سزایی بر روی تحریم ها بگذارد و ایران را از محدوده تحریم ها بیرون بیاورد. این روابط اثر تحریم ها را به شدت کاهش خواهد داد و ابزار تحریم را برای غربی ها را کم ارزش خواهد کرد.

2. اعضای این سازمان در زمینه های امنیتی هم تعامل دارند. ایران با ورود به این سازمان میتواند تاثیر خود را در منطقه افزایش دهد. حضور ایران در این پیمان نظامی همچنین زمینه های امنیتی برای شکل گیری "کارتل گاز منطقه ای دریای خزر" را فراهم می کند.

3. چین و روسیه به عنوان دو عضو موثر این سازمان به دنبال ایجاد یک بانک برای کشورهای شانگهای هستند. تاسیس این بانک با سرمایه تقریبی 30 میلیون یورو باعث تضعیف جایگاه دلار در مبادلات اقتصادی خواهد شد. این ابتکار باعث رهایی کشورهای سازمان از بانک جهانی پول خواهد شد و جایگاه آمریکا را در معادلات جهانی تضعیف خواهد کرد.

4. عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای، شکستی است که هم از سوی ایران و هم از سوی روسیه به ایالات متحده امریکا تحمیل می‌شود. زیرا از یک سو ناکارآمدی تحریم‌ها و تلاش‌های آمریکا جهت انزوای ایران نمایان می‌ گردند و از سوی دیگر روسیه در مواجهه خود با غرب به یک پیروزی مهم دست می‌ یابد.

5. با توجه به افزایش مصرف انرژی در جهان و حضور کشورهای تولید کننده انرژی در سازمان همکاری‌های شانگهای، زمینه مناسبی جهت همکاری در موضوع انرژی وجود دارد که جایگاه و نقش ممتاز ایران را تقویت خواهد نمود. زیرا ایران علاوه بر آنکه کشوری خاورمیانه ای و تولید کننده نفت در خلیج فارس محسوب می گردد، به حوزه انرژی منطقه اوراسیا نیز تعلق دارد و گروه شانگهای به ویژه هند و چین به میزان زیادی به منابع انرژی ایران اتکا خواهند داشت.

6. ارتقای عضویت ایران از ناظر به دائم می‌تواند موجب تقویت روابط دوجانبه ایران با کشورهای عضو این سازمان گردد. بدیهی است که کشورهای چین، روسیه و هند با توجه به نفوذ و جاذبه‌های استراتژیک خود می‌توانند نقش مهمی در تعامل سازنده با جمهوری اسلامی ایران ایفا نمایند. همچنین توسعه روابط با کشورهای آسیای مرکزی که دارای اشتراکات فراوانی با ایران هستند نیز دارای منافع اقتصادی- تجاری برای جمهوری اسلامی ایران است.

فرجام سخن

به طور طبیعی استراتژیست های ایران راههای چندجانبه و متعددی را برای حل مشکلات کشور اندیشیده اند. ما در اینجا به یکی از مهم ترین راهها اشاره کردیم. شاید برخی افراد از چندین ماه قبل ماموریت گرفته اند، بدون توجه به نتیجه مذاکرات هسته ای راههای جدید، روشن و عملیاتی را برای بسط نفوذ اقتصادی ایران در منطقه به سرانجام برسانند. این گزاره با تاکیدهای رهبر معظم انقلاب از اوایل امسال مبنی بر ضرورت "بازسازی قوه اقتصادی" کشور بدون توجه به تحریم های یک جانبه آمریکا همبستگی دارد.

شکی در این نکته نیست که اگر دوباره اقتصاد کشور شروع به رشد کند، بسط اهداف ژئوپولیتیکی ایران را به صورت تصاعدی شاهد خواهیم بود. در این آینده قابل تحقق، جایی برای کسانی که ایران را در پشت دروازه های "پیشرفت و توسعه" چند صباحی نگه داشتند، نخواهد بود.