نابودی تنوع زیستی و بحرانی که کشور را تهدید می کند

به گزارش پایداری ملی، به گفته مجید خرازیان مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به خطر انقراض ۸۷ گونه جانوری در ایران هشدار داده و به پانا گفته است که در ایران حدود ۱۱۷۰ گونه جانوری مهره‌دار وجود دارد که ۷.۴ درصد از این گونه‌ها یعنی حدود ۸۷ گونه در فهرست سرخ IUCN در سال ۲۰۱۷ قرار گرفته‌اند.

خرازیان مقدم می‌گوید خشکسالی‌های متوالی و تنش آبی ایجاد شده در کشور، ورود و معرفی غیراصولی مهارنشده گونه‌های غیربومی به کشور، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی و تهدید تالاب‌ها، عدم رعایت حقابه ضروری برای حفظ تعادل محیط زیست در رودخانه‌های کشور، ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به اکوسیستم‌های آبی و خشکی از جمله چالش‌هایی است که در حیات وحش با آن روبرو هستیم.

مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست همچنین می‌گوید سازمان محیط زیست چند برنامه را به عنوان محور در برنامه پنج ساله ششم توسعه مورد توجه قرار داده است. مهمترین این برنامه‌ها شامل تهیه و اجرای برنامه عمل حفاظت و مدیریت گونه‌های جانوری در معرض خطر و تهدید است. نزدیک به دو سال است که این برنامه شروع شده و براساس قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه برای گونه‌های در معرض تهدید طی برنامه پنج‌ساله برنامه عمل تدوین و اجرا خواهد شد.

به گفته او، برنامه عمل برای ۴۶ گونه جانوری در معرض تهدید تهیه شده و پیشبرد این برنامه‌ها نیاز به تأمین اعتبارات دارد.

خرازیان مقدم همچنین از تدوین برنامه عمل برای ۸ گونه جانوری مانند خرس سیاه، خرس قهوه‌ای، غاز پیشانی سفید کوچک و گوزن زرد خبر داده و گفته است که در سال ۹۷ برنامه عمل برای ۱۰ گونه جانوری مانند لاک‌پشت فراتی با استفاده از مشاوران، سمن‌ها و ظرفیت‌های کارشناسی در سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شده است.

سازمان ملل متحد روز 22 می را جهت افزایش آگاهی عموم و بالا بردن سطح درک مردم نسبت به مسائل مربوط به تنوع زیستی، ارزش‌های آن و گام هایی که می توانند در جهت حفظ این گنجینه گرانقدر بردارند، به عنوان روز جهانی تنوع زیستی اعلام کرده است و شعار روز جهانی تنوع زیستی برای سال 2018 «گرامیداشت 25 سال اقدام برای حفظ تنوع زیستی» تعیین شده است.

کنوانسیون تنوع زیستی در ژوئن سال 1992 امضاء و در سال 1993 برای کشورهای عضو لازم الاجرا شد. تا کنون اعضای متعاهد به این کنوانسیون 196 کشور است. این پیمان بین‌الدولی طیف وسیعی از موضوعات مربوط به تنوع زیستی را دربر می‌گیرد و اهداف سه گانه آن حفاظت از تنوع زیستی، استفاده پایدار از منابع و تسهیم عادلانه منافع است.

کشور ایران بر اساس قانون الحاق مورخ 6/3/1375 مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان و ابلاغیه ریاست جمهوری به عضویت این کنوانسیون درآمده و طبق این مصوبه سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان مرجع ملی کنوانسیون در ایران تعیین شده است.

تنوع زیستی عبارت است از اشکال مختلف حیات بر روی سیاره زمین و مفهومی است که امروزه در سه سطح ژن، گونه و اکوسیستم بررسی می‌شود اما این واژه در سطح گونه شناخته شده‌‌تر بوده و کاربرد بیشتری دارد. تنوع زیستی، خدمات زیست‌بوم‌ها را پشتیبانی می‌کند، خدمات ارایه شده توسط زیست‌بوم‌ها، فرآیندهای بیولوژیک طبیعی بوده که تداوم حیات انسان را پشتیبانی می‌کند. این نوع خدمات شامل تجزیه پسماندها، گرده افشانی، تصفیه طبیعی آب، مهار کردن سیلاب‌ها، تجدید حاصل‌خیزی خاک و بسیاری موارد دیگر است.

ایران عرصه‌ای بالغ بر حدود 165 میلیون هکتار را از بیست و پنج درجه تا چهل درجه عرض جغرافیایی شمالی در بر می‌گیرد و در ناحیه‌ای که سه زون اقلیمی شامل زون مدیترانه‌ای، زون خشک آسیای غربی و زون معتدل نیمه مرطوب و مرطوب کاسپین با یکدیگر تلاقی می‌کنند واقع شده است. از مجموع کل اراضی ایران، حدود 52.5 درصد از آن را مراتع، 8.5 درصد از آن را جنگل‌ها و 19.5 درصد از آن را بیابان‌های مطلقا واجد خاک‌های شور تشکیل می‌دهد. به دلیل واقع بودن بیشتر مناطق کشور در زون محیط زیستی خشک، تقریبا 85 درصد از اراضی کشاورزی آن در نواحی خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و حدود 8 درصد از عرصه کشور را شهرها، شهرک‌ها، روستاها، نواحی صنعتی و جاده‌ها تشکیل داده است.

اقلیم‌های پیچیده و مختلف، شرایط توپوگرافیک، تشکیلات زمین‌شناسی و مدیریت انسانی منابع طبیعی منجر به پیدایش تنوع بیولوژیک بی‌نظیر و متنوعی در کشور شده است. به طوری که در زیست‌بوم‌های ایران، بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی (معادل با کل گونه‌های گیاهی سراسر قاره اروپا)، حدود 1140 گونه جانوری شامل 197 گونه از رده پستانداران (بیش از یک سوم پستانداران ایران را راسته جوندگان با ۶۹ گونه تشکیل می‌دهد)، 535 گونه پرنده معادل با کل پرندگان قاره اروپا، 180 گونه ماهیان آب‌های داخلی ایران، 227 گونه از رده خزندگان و 21 گونه از رده دوزیستان شناسایی شده‌اند. به دلیل گستردگی کشور، تنوع زیست‌بوم‌ها و اجزاء تنوع زیستی آن، ایران یکی از مهم‌ترین کشورها برای حفاظت از تنوع زیستی در خاورمیانه و غرب آسیاست. تنوع زیستگاهی در ایران، شرایط را برای زیستن انواع گستره‌ای از حیوانات در کشور فراهم کرده است.

با وجود این تنوع وسیع و غنی در کشور، عوامل متعددی مانند رشد جمعیت، بهره برداری ناپایدار از منابع پایه و فعالیت‌های انسانی مخرب به ویژه در نواحی روستایی، تنوع زیستی کشور را به شدت تهدید می‌کند. پاک تراشی جنگل‌ها به منظور توسعه کشاورزی، صدمات وخیمی را به تنوع زیستی وارد کرده است. ورود و استقرار گونه‌های مهاجم، جمعیت‌های گیاهان را به طور جدی تضعیف و شکننده کرده و چرای مفرط دام‌ها و تولید ذغال، صدمات زیادی را به زیست توده گیاهی وارد کرده است. انحراف مسیرهای آبی و تداوم خشکسالی، در حال خشک کردن تالاب‌ها و رودخانه‌هاست که تأثیرات آن بر تنوع زیستی آبی نیز نامشخص است. شکار بی‌رویه و تله‌گذاری برای پرندگان آبزی در تالاب‌ها و نیز سایر پرندگان در دیگر زیستگاه‌ها، جمعیت آن‌ها را کاهش داده و بسیاری از این پرندگان در فهرست گونه‌های در معرض خطر واقع شده‌اند.

بر اساس اعلام اتحادیه‌ بین‌المللی‌ حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی ( IUCN ) حدود 106 گونه در ایران در رده های مختلف در معرض تهدید شامل بحرانی، در معرض خطر انقراض و آسیب پذیر قرار دارند که از این میان ماهیان 43 گونه، دوزیستان چهارگونه، خزندگان 14 گونه، پرندگان 27گونه و پستانداران 18 گونه هستند که در فهرست سرخ این اتحادیه قرار دارند.

به هر حال، حفاظت از تنوع زیستی نبردی دشوار است و نیاز انسان به منابع در حال افزایش است و در نتیجه، زیستگاه‌های بیشتری نابود می‌شوند و آینده برای تعداد زیادی از گونه‌های حیات وحش چشم اندازی مطلوب ندارد. بنابراین، با توجه به اصل پنجاهم قانون اساسی ایران، لازم است همه در حفاظت و حراست از تنوع زیستی کشور تلاش کنند.