نگاهی به تجربه اندونزی در پدافند غیرعامل

به گزارش پایداری ملی و به نقل از عماد، برای پدافند غیر‌عامل دو تعریف ذکر شده که اندکی با هم متفاوت هستند.

تعریف اول: مجموعه اقدامات غیرنظامی‌که برای افزایش پایداری ملی، مدیریت بهینه بحران، کاهش آسیب‌پذیری، افزایش بازدارندگی، ارتقاء همبستگی ملی و تداوم فعالیت‌های ضروری در مقابل اقدامات دشمن انجام می‌شود را پدافند غیر‌عامل می‌نامند. همانطور که از نامش پیداست، این نوع پدافند نه بر شیوه‌های نظامی ‌بلکه بر اقدامات مدیریتی، فنی و پیشگیرانه استوار است. در پدافند غیر‌عامل تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها ،صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش موثری ایفا کنند.

تعریف دوم: پدافند غیر‌عامل، تمهیداتی است که در زمان صلح صورت می‌گیرد و مردم نیازمند خدمات متفاوتی بوده و نیز به دنبال محیطی آرام و قابل سکونت در شهرها( توام با آسایش) می‌باشند. عمده‌ترین هدف پدافند غیر‌عامل، ایمن‌سازی و کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های مورد نیاز مردم است که با یک برنامه‌ریزی و طراحی در توسعه پایدار کشور نهادینه و برای اصلاح زیرساخت‌های فعلی راهکار هایی با مهندسی مجدد اعمال شود.

عوامل موثر در پدافند غیر‌عامل در اندونزی

هر چند کشور اندونزی درگیر با شماری مناقشات مرزی حل‌نشده با همسایگان خود می‌باشد و رهبران آن نیز سودای تبدیل شدن به قدرت اول منطقه جنوب شرقی آسیا را در سر می‌پرورانند ، اما در چارچوب راهبردی سیاست خارجی خود هیچ دشمنی را تعریف نکرده است (هزار دوست و صفر دشمن همواره یکی از شعارهای راهبردی سیاست خارجی اندونزی بوده است) و از این دیدگاه شاید بتوان گفت تعریف دوم از پدافند غیرعامل بیشتر با سیاست‌های اندونزی سازگار است.

در تعریف دوم تاکید بر تهدیدات نظامی‌، شامل دشمنان خارجی در قالب ارتش یک ملت و یا دولت خارجی نبوده و بیشتر عواملی را شامل می‌شود که در زمان صلح ، جان،مال، آرامش، امنیت و ثبات جامعه را هدف می‌گیرند که گاه منشاء انسانی دارد ( مانند تهدیدات سایبری و افراط‌گرایی) و گاه منشر غیر انسانی دارد ( مانند بلایای طبیعی )..

همین موارد تهدید برای امنیت اندونزی را می‌توان از منظری دیگر به دو دسته داخلی ( شامل مواردی چون بلایای طبیعی و افراط‌گرایی‌) و یا فراملیتی ( شامل شبکه های فراملیتی تروریستی ) تقسیم بندی نمود.

بنابراین بر اساس نظر مقامات ارشد نظامی ‌اندونزی که تهدید بیرونی و متعارف نظامی‌خاصی برای کشورشان متصور نیستند ، می‌توان تهدیداتی را که امنیت ، آرامش و ثبات اندونزی را تهدید می‌کنند به شرح زیر تقسیم نمود :

· بلایای طبیعی ( زلزله، سیل، آتشفشان ، سونامی ‌و آتش‌سوزی جنگل‌ها)

· تروریسم

· افراط‌گرایی

· فساد سیستماتیک اقتصادی

· حملات سایبری

· قاچاق انسان

· مواد مخدر

· چالش‌های اقتصادی

· تهدیدات زیست محیطی( نابودی جنگل‌ها ، ماهیگیری بی‌رویه در آبهای اندونزی به ویژه توسط قایق های خارجی)

دولت حاکم بر اندونزی ، قبل از پرداختن به این تهدیدات و آماده سازی کشور در مقابل آنها ، نیاز به اولویت بندی آنها دارد که به شرح زیر می‌باشد :.

فساد سیستماتیک اقتصادی:

به گفته مقامات ارشد دولت اندونزی ، بزرگترین تهدیدی که کلیت نظام و کشور اندونزی را تهدید می‌کند، فساد سیستماتیک اقتصادی و چالش‌های حاصل از آن است . برخلاف تصورات بسیاری از مردم تروریسم ، مواد مخدر و قاچاق انسان تهدیداتی بنیادین برای موجودات اندونزی محسوب نمی‌شوند بلکه مواردی چون ماهی‌گیری غیرقانونی و بی‌رویه و سایر جنایات زیست محیطی خطرات جدی‌تری برای این کشور محسوب می‌شوند. چرا که این نوع جنایات موجب افزایش بلایای طبیعی و از بین رفتن زیست بوم کشور خواهند شد.

بلایای طبیعی:

بلایای طبیعی در مقام بعدی خطراتی هستند که آرامش و ثبات اندونزی را تهدید می‌کنند. حدود ۲۰۰۰ بلایای طبیعی در سال ۲۰۱۸ در اندونزی ثبت شده است . وقوع ۱۹۸۵ بلایای طبیعی از جمله 6۵۹ سیل ۴۸۵ رانش زمین و ۵۷۲ طوفان در سال ۲۰۱۸ باعث شد اندونزی یکی از بدترین سال‌های خود را در مواجهه با بلایای طبیعی در یک دهه گذشته تجربه کند .دست‌کم دو میلیون و پانصد و بیست هزار نفر از مردم این کشور، تحت تأثیر این بلایای طبیعی قرار گرفتند و ۳۵۷ نفر کشته و ۳۸۳ نفر زخمی‌ شدند . قبل از آن نیز در سال ۲۰۱۴ با وقوع ۱۹۶۷ بلایای طبیعی بدترین سال اندونزی از نظر بلایا در یک دهه گذشته لقب گرفته بود. بر اساس این آمار بخش قابل توجهی از تلفات بلایای طبیعی در اندونزی به وقوع زلزله و سونامی ‌مربوط می‌شود.

پس از زلزله ، بخش زیادی از مرگ و میرهای ناشی از بلایای طبیعی در اندونزی ناشی از قربانیان سیل است. بر اساس گزارش (موسسه منابع جهانی ) در سال ۲۰۱۷ ، حدود ۸۰ درصد از جمعیت جهان که با خطر سیل مواجه هستند در ۱۵ کشور زندگی می‌کنند و ۱۰ کشور هند ، بنگلادش ، چین ، ویتنام ، پاکستان ، اندونزی ، میانمار ، افغانستان ، تایلند و کامبوج در منطقه آسیا اقیانوسیه واقع شده‌اند.

افراط‌گرایی‌و تروریسم:

افراط‌گرایی ‌و تروریسم نیز یکی از خطرات جدی است که کلیت و ثبات اندونزی را به شدت مورد تهدید قرار می‌دهد. بازگشت داعشی‌های شکست خورده در سوریه و هواداران آنها به اندونزی ، موضوعی بسیار نگران‌کننده است. دستگاه‌های امنیتی بیم آن را دارند که مبادا این داعشی‌ها بخواهند خلافتی را در اندونزی ایجاد کنند و در نتیجه باعث افزایش تروریسم داخلی رادیکالیسم شوند. اخیراً نقش زنان نیز در پدیده افراط گرایی ( به علت شرکت فعال آنها در حملات تروریستی در اندونزی) مورد بحث واقع شده است. بر اساس آخرین گزارش‌ها از سوی سازمان اطلاعات دولتی اندونزی ، دانشگاه‌های اندونزی در سراسر کشور مورد توجه افراط‌گرایان برای تبلیغ ایدئولوژی‌های افراطی خود ، قرار گرفته و در حال حاضر 40 درصد دانشجویان در معرض چنین تهدیداتی هستند. این تهدید هرچند در سطح گسترده‌ای نیست ، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند این کشور را که بیشترین جمعیت مسلمان دنیا در آن ساکن هستند به منبعی برای افراط‌گری در سراسر جهان تبدیل کند.

حملات سایبری:

به همان میزانی که کشور صنایع ، زیرساخت‌ها و نظام خود را مجهز به فناوری‌های اطلاعاتی کرده است. حملات سایبری به تعطیلی جدید برای موجودیت و ثبات کشور تبدیل شده است. برابر آمار منتشره شده ( در ژانویه سال ۲۰۱۹ ) ،۵۶ درصد از جمعیت اندونزی( حدود ۱۵۰ میلیون نفر) از اینترنت استفاده می‌کنند. این رقم نشان دهنده رشد ۱۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸ است. یعنی در این زمینه رتبه چهارم را در دنیا کسب نموده است( پس از هند چین و آمریکا)، به دلیل ضعف سیستم امنیت سایبری اندونزی، این کشور مورد حملات مکرر قرار می‌گیرد به عنوان مثال تهیه یک هفته در ماه فوریه ۲۰۱۹ این کشور ۱،۳۵ ملیون حمله وب را تجربه کرده است. جدا از حملات هکرها، اندونزی از حملات جاسوسی سایبری نیز رنج می‌برد. استرالیا به جاسوسی از رئیس جمهور وقت اندونزی( سوسیلو بامبانگ یودویونو، همسرش یودیونو وسایل مقامات ارشد) از طریق تلفن های همراه خود در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ متهم شد. آخرین حملات سایبری عمده در (در ماه مه ۲۰۱۷) اتفاق افتاد. این حملات حداقل ۲۰۰۰۰۰ کامپیوتر را در ۱۵۰ کشور آلوده کرد.

قاچاق انسان:

هرچند قاچاق انسان از اندونزی( که زمانی این کشور را به سکوی پرتاب به کشورهایی چون استرالیا ، نیوزلند و ژاپن تبدیل کرده بود ) تهدیدی جدی برای اندونزی نیست، اما از نظر وجه کشور در صحنه بین‌المللی و همکاری‌های بین گروه‌های قاچاق انسان با مافیای مواد مخدر یا گروه‌های افراطی، می‌تواند مشکلات جدی برای امنیت و ثبات این کشور پدید آورد.

تنوع قومیتی:

تنوع قومیتی اندونزی نیز هرچند می‌توانست به تهدیدی برای یکپارچگی و پایداری و امنیت آن تبدیل شود، اما سیستم دموکراتیک حاکم بر این کشور این تهدید را به فرصت تبدیل کرده و هم اکنون کشور از این ظرفیت در بسیاری از زمینه‌ها بهره می‌گیرد. چرا که شعار یگانگی در گوناگونی، یکی از شعارهای ملی اندونزی است.

اقدامات دولت اندونزی برای مقابله با این تهدیدات

برای مقابله با این تهدیدات دولت اندونزی پاره‌ای اقدامات به شرح زیر انجام داده که در چارچوب پدافندغیرعامل قابل تعریف هستند:.

فساد سیستماتیک:

اندونزی در سال ۲۰۰۸ با رتبه ۱۲۶ در میان ۱۸۰ کشور وضعیت بدی از نظر شفافیت مالی داشت. سازمان‌های تبهکار بین‌المللی با آگاهی از این موضوع که پلیس اندونزی فاسد است، این کشور را محل مناسبی برای فعالیت‌های خود می‌دیدند. از آنجایی که این موضوع بیشتر به ضعف در نوع مدیریت حاکم و عدم حضور نهادهای مستقل مربوط می‌شود و نه یک تهدید مستقیم خارجی، نیاز به یک سری اقدامات اصلاحی در این زمینه بود. یکی از این اقدامات در مقابله با این مشکل، در دوره ریاست جمهوری یودیونو رخداد. او با سیاستی بسیار جدی و تهاجمی ‌با این موضوع برخورد کرد و با تاسیس نهادی به نام کمیته نابودی فساد، توانست صدها پرونده فساد از بالاترین مقامات را پیش روی دادگاه قرار دهد. یکی دیگر از اقدامات او، افزایش بودجه پلیس برای به‌روز کردن امکانات آنها بوده است تا بتواند کلیه اقدامات مالی کشور را بیشتر زیر نظر بگیرد. در زمینه‌های اقتصادی دولت با حذف یارانه حامل‌های انرژی توانسته این بخش از بودجه را برای بیمه درمان، یارانه مواد غذایی و کمک هزینه تحصیلی صرف کند. در ضمن یکی از اقدامات دولت و مجلس های این کشور، تصویب قوانینی برای مقابله با آسیب‌های ناشی از بحران‌ها بود.

بلایای طبیعی:

اندونزی یکی از کشورهایی است که بیش از سایر مناطق دنیا در معرض آسیب‌های ناشی از تغییرات آب و هوایی قرار دارد. افزایش سیل و زیر آب رفتن بسیاری از جزایر این کشور خطری بسیار جدی برای اندونزی است. اصلاح قانون های مربوط به حفاظت از جنگل‌ها و رفع نواقص قانونی (که دست مقامات اندونزی را درمورد زمین‌خواران و جنگل خواران بسته بود) از جمله اقداماتی است که اندونزی برای حفاظت از جنگل‌های خود کرده است. به‌روز‌رسانی سیستم‌های نظارت، اعلام و اطفای حریق، یکی از این اقدامات است که( اندونزی به عنوان کشوری در حال توسعه )جز کشورهایی است. که حجم بالایی از گازهای گلخانه‌ای را در سال تولید می‌کند و از آنجا که خود ممکن است جزو اولین قربانیان تغییرات اقلیمی ‌باشد ، اقدامات جدی در کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای انجام داده است . مبارزه جدی با ماهیگیری بی‌رویه و غیر‌قانونی (به ویژه برای حفظ تنوع زیست دریایی ) یکی دیگر از اقدامات اصلی دولت می‌باشد . البته غرق کردن بسیاری از قایق های غیرقانونی خارجی که برای ماهیگیری وارد آبهای اندونزی می‌شوند ، در همین راستا ارزیابی می‌شود.

در زمینه بلایای طبیعی اندونزی (به عنوان یکی از بلاخیزترین مناطق جهان )اقدامات وسیعی انجام داده است.پس از مرگبارترین فاجعه طبیعی در اندونزی (که سونامی‌سال ۲۰۰۴ بود ) این کشور به سیستم هشدار سریع سونامی ‌مجهز شده است که می‌تواند تشخیص دهد زلزله‌ای که در کف اقیانوس روی می‌دهد آیا منجر به یک سونامی‌خواهد شد یا نه؟ یکی دیگر از نقاط آسیب‌پذیر اندونزی ساختمان‌ها و زیرساخت‌های مهم دولتی است که به دلیل فرسودگی می‌توانند موجب خطرات بسیار جدی برای تمامیت کشور شوند. از سال ۲۰۰۷ دولت بودجه را هر ساله برای بازسازی و مقاوم‌سازی تمامی ‌زیرساخت‌های مهم و حیاتی کشور در نظر گرفته است .همچنین در سال ۲۰۰۷ قوانینی به تصویب رسید که توانست خلأهای قانونی برای مدیریت بحران و مقابله با بلایای طبیعی آینده را پر کند .در همین سال (آژانس مدیریت بحران و بلایای طبیعی ملی) ایجاد شد که کانون مرکزی مدیریت بلایای اندونزی است. خط مشی‌های لازم برای مدیریت کمک‌های خارجی و تنظیم قوانین پیرامون بلایای طبیعی تحت هدایت این مرکز انجام می‌شود . از جمله کارهای دیگر این گروه تعیین گروه‌های آسیب‌پذیر‌تر همچون کودکان ، سالخوردگان ، ناتوانان جسمی ، ‌مهاجرین و ... و همچنین تعریف نقاط بلاخیز همچون اطراف قله‌های فعال آتشفشانی، گسل‌های زلزله، مسیرهای سیل و غیره بوده است. دولت اندونزی همچنین یک نیروی واکنش سریع برای ارسال کمک به مناطق حادثه دیده ایجاد کرده که به عنوان بازوی عملیاتی فوری آژانس مدیریت بحران عمل می‌کند . این نیروی واکنش سریع متشکل از نیروهایی از ارتش و همچنین غیرنظامیان متخصص در امور مربوطه از وزارتخانه های مختلف می‌باشد.

افراط‌گرایی:

با درنظر گرفتن توجه افراط‌گرایان اندونزی دولت اقداماتی را در این زمینه انجام داده است . مامورعالی رتبه و رئیس آژانس ملی ضدتروریسم اندونزی از دانشگاه خواست تا در مراسم معارفه که برای ورودی‌های جدید برگزار می‌شود برنامه های ویژه‌ای برای تقویت حس ملی‌گرایی و افزایش آگاهی نسبت به خطرات برگزار کنند. همچنین دولت تلاش می‌کند با استفاده از شخصیت معروف و محبوب برای جوانان آنان را از خطرات افکار تکفیری (که معمولاً سایر گروه‌ها به جز خود را مرتدد می‌شمارند) آگاه کنند. همچنین یکی از راه‌های مبارزه با افراطی‌گری در اندونزی اصلاح کتاب‌های درسی مدارس به شکلی است که به آنها آشنایی با ادیان و آیین مناطق مختلف جهان ، شنیدن نظرات مختلف و غیره را آموزش دهد. افراط‌گرایی امروز خطری جدی برای یکپارچگی اندونزی نیست اما به گفته رئیس سازمان ضدتروریسم اندونزی اگر جوانان در برابر افکار افراطی محافظت نشوند نسل آینده کشور می‌تواند در ورطه ایدئولوژی‌های خطرناک بیفتد.

حملات سایبری:

اندونزی در تلاش است همگام با نوسازی سامانه های مربوط به زیرساخت‌های خود مثل ، مخابرات هواپیمایی ، سیستم مالی و بانکی آنها را در برابر آسیب‌های جدیدی که ناشی از از انقلاب الکترونیک است، محافظت کند یکی از کارهای دولت بهره‌گیری از شیوه های عملیات ضدجاسوسی برای مقابله با تهدیدات سایبری است (مانند مسدود کردن دسترسی برای نیروهای غیر مرتبط و یا قرار دادن اطلاعات غلط در اختیار آنها ). در زمینه قانون‌های لازم برای مقابله با جرایم سایبری با وجود قانون اطلاعات و مبادلات الکترونیکی مصوب ۲۰۰۸ هنوز در این زمینه ضعف‌هایی وجود دارد که نمایندگان مجلس‌ها و دولت در تلاش برای اصلاح و تکمیل آن هستند. وزارت دفاع و پلیس از جمله نهادهای مختلفی هستند که از سیستم امنیت سایبری کشور محافظت می‌کنند . در سال ۲۰۱۷ ، دولت (آژانس ملی سایبر و رمزنگاری) را ایجاد کرد تا هماهنگی نهادهای مختلف را در اجرای امنیت سایبری هدایت کند . وزارت دفاع (مرکز دفاع سایبری ) را برای نظارت بر حاکمیت فضای سایبری ایجاد نموده است . نیروهای مسلح ، نیز تحت امر وزارت دفاع یک واحد سایبری برای انجام فعالیت‌ها و عملیات دفاع سایبری ایجاد کرده‌اند. در همین حال پلیس با جرایم سایبری سروکار دارد و یک ریاست جرایم اینترنتی ایجاد کرده است . علاوه بر این وزارت امور خارجه شروع به کار دیپلماسی سایبری ، استفاده از ابزارها و روش‌های دیپلماتیک برای یافتن راه حلی برای مشکلات فضای مجازی کرده است به عنوان مثال اندونزی نقش فعال در بحث هنجارهای سایبری و مسائل مربوط به جرایم سایبری در گروه خبرگان دولتی سازمان دفتر مواد مخدر و جرایم سازمان ملل دارد. سرانجام برای پاسخ به حملات سایبری وزارت ارتباطات و اطلاعات یک تیم پاسخگویی برای اطمینان از امنیت اینترنت در اندونزی ایجاد کرده است. دولت با تربیت نیروی انسانی متخصص همکاری با سازمان‌های مرتبط بین‌المللی و به‌روز کردن تجهیزات و امکانات سخت‌افزاری سعی در مقابله با این تهدیدات بالقوه دارد. از آنجا که آژانس هماهنگ‌کننده حدود سه سال پیش تاسیس شده ، هماهنگی بین موسسات هنوز در مراحل اولیه است علاوه بر این آژانس هنوز نتوانسته زیرساخت های محکم ایجاد کند و آژانس‌هایی را برای هر بخش تعیین کند چرا که اندونزی هنوز در مراحل ابتدایی توسعه اطلاعات امن دیجیتال است.

قاچاق انسان:

جایی که قاچاق انسان در اندونزی نمی‌تواند بدون کمک افراد و گروه‌های ذی‌نفوذ در اندونزی انجام شود راه اصلی مبارزه با این پدیده مبارزه با فساد ساختاری در دولت و پلیس است . امروز دولت اندونزی با کمک‌های مالی که از استرالیا دریافت می‌کند توانسته در مقابل موج رو به افزایش این پدیده بایستد و دیگر نمی‌توان اندونزی را سکوی پرتاب به استرالیا دانست. کنترل مرزهای گسترده آبی ،گماشتن جاسوس‌های محلی در مناطق مشکوک به اقدامات قاچاقچیان و ... را می‌توان از جمله اقدامات دیگر دولت اندونزی در این زمینه دانست.