مجموعه پارامترها و الزامات مكان گزيني

موضوع چگونگي استفاده از زمين براي فعاليت هاي مختلف به عنوان يكي از مباحث مهم در برنامه ريزي ها مطرح مي باشد . اهميت اين موضوع دربخشهاي دفاعي دو چندان بوده و يكي از راه هاي مؤثر در پدافند غيرعامل بشمار مي آيد. از اين رو درنظر است دركنار مطالعات وضع موجود مراكز صنعتي و خدماتي كشور و شناخت ويژگيهاي اساسي فعاليت هاي آنها ، به شناسايي پتانسيل هاي بالقوه و بالفعل گستره كشور كه به عنوان عناصر فضايي ملي بصورت مراكز اقتصادي ، صنعتي، خدماتي وخطوط ارتباطات و انرژي وتأسيسات زيربنايي ايجاد شده بپردازيم . در بررسي موضوع مکان گزيني بطور کلي بحث پيرامون شناخت ويژگي هاي پروژه و سپس عوامل مؤثردرمکان گزيني آن (رابطه ظرف ومظروف)خواهد بود. بيشترين كاربرد الزامات مكان گزيني در پروژه هايي خواهد بود كه در حال مطالعه و طراحي اوليه مي باشند و براي پروژه هاي در درست اجرا ويا در حال بهره برداري فقط در زمينه توسعه آينده و يا در صورت تغيير كاربري آنها كاربرد دارد . لازم به ذكر است كه اقدامات مكان يابي مرحله  قبل از مكان گزيني است چرا كه ابتدا مي بايست مكان هايي انتخاب شوند و دربين آنها براساس نوع كاربري پروژه يكي را گزينش نمائيم. درنهايت  براساس پارامترها ، امتياز بندي و درصد وزني تعيين  مي گيرد.

1- مقدمه :
    بحث مكان يابي در پدافند غيرعامل و انتخاب مكان مناسب و بهينه منطبق با پارامترهاي مؤثر برآن از نقش و اهميت بسيار زيادي دركاهش ميزان آسيب هاي احتمالي ناشي از انجام عمليات آفندي نيروهاي مهاجم برخوردار مي باشد . انتخاب محل استقرار پروژه ها اعم از نظامي و غيرنظامي و بررسي ملاحظات دفاعي و امنيتي دركنار ديگر ملاحظات ازقبيل : اقتصادي ، فني ، فرهنگي ، اجتماعي و كاربردي حائز اهميت است . استقرار اهداف و پروژه ها در مكان هاي مناسب و بهينه شرائط لازم را براي اجرا و هدايت طرحهاي مرتبط با استتار و اختفاء و فريب و... فراهم مي سازد . البته ذكر اين نكته را يادآور مي شود كه مكان يابي پروژه ها و اهداف و لحاظ كردن شاخصهاي مربوط به آن برحسب شرائط موضوع و نوع پروژه ها متفاوت خواهد بود . به عنوان مثال شاخصهاي مكان يابي براي احداث يك فرودگاه بسيار متفاوت خـــواهد بود با شاخصهايي كه براي احداث يك سازه امن ويا سد درنظر گرفته مي شوند. سيستم هاي سنجش از دور و استفاده از تصاويرماهواره اي در كنار بهره مندي از سيستم هاي اطلاعات جغرافيائي (GIS) ، نقشه هاي توپوگرافي ديجيتالي و الگوها و ... امكان انجام عمليات شبيه سازي مراكز را قبل از انجام هرگونه فعاليت فيزيكي و اجرايي و عمراني فراهم مي آورد و در نتيجه با بكارگيري اين امكانات و توانمنديها ، مي توان نقاط ضعف و قوت اين قبيل تأسيسات را از ديدگاه پدافند غيرعامل مورد بررسي و ارزيابي قرار داد .
2- بيان موضوع :
در اين مقاله موضوعات حول دو محور اصلی ارائه خواهد شد  :
• محور اول: روش مکان گزيني براساس پارامترهاي مربوطه .
• محور دوم: ارزيابی وتعيين امتياز پارامترها.

مكان گزيني  بطوركلي يك موضوع تأثيرگذار بلند مدت است و به صورت طولاني مدت ، تأثير بر عملكرد مجموعه دارد . لذا اگر زمين ومكان خوب مكان يابي  شود تأثيرات مثبت و نتيجة خوبي خواهد داشت و برعكس اگر به خوبي مكان يابي  نشود  تأثيرات منفي آن زياد و عملكرد خوبي نخواهد داشت. 

بنابراين براي اين كار بايد شناخت پيدا كرد . و شناخت هم لازمه اش مطالعه و بررسي همه جانبه درحد كلان است كه شامل جمع آوري  اطلاعات والزامات از ويژگيهاي جغرافيائي ، سياسي ، تاريخي ، نظامي ، اقتصادي ،‌ دفاعي ، آمايش سرزميني و ... است .
محور اول- روشهاي مكان يابي و مکان گزيني شامل:
الف – شناخت مشخصات  و ويژگيهاي پروژه .
ب – الزامات عمومي .
ج – الزامات دفاعي وامنيتي .
د- مكان يابي  و آمايش سرزميني.
هـ - مكانيابي با استفاده از GIS .

الف ) مشخصات و ويژگي ها:
در بررسي موضوع مکان گزيني ابتدا بحث پيرامون شناخت ويژگي ها و سپس عوامل مؤثردر آن در هرپروژه خواهد بود. بنابراين درمرحله اول شناخت بايد پيدا كرد و شناخت هم لازمه اش مطالعه وبررسي همه جانبه است كه شامل جمع آوري اطلاعات والزامات از ويژگيهاي جغرافيائي ، نظامي ، اقتصادي ،‌ دفاعي ، آمايش سرزميني و ... است ذيلاً نكاتي در اين خصوص بيان مي شود:
• شناخت عناصر اصلي
• نوع مأموريت .
• تعداد نيروي انساني (تخصصي وغيرتخصصي).
• نوع محصول و خدماتي كه ارائه خواهند داد .
• تجهيزات و ماشين آلات تخصصي.
• مساحت وابعاد مورد نياز جهت عملكرد پروژه.
ب) الزامات عمومي:
1 – تملك اراضي:‌‍ ‌( 3 )
يكي از فاكتورهاي مؤثر درانتخاب يك مكان ، براي اجراي عمليات عمراني ، تملك محل احداث طرح و محل هاي لازم براي تجهيز كارگاه است . درصورتيكه تملك زمين و مستغلات مربوط به آن دراختيار كارفرما باشد ، مطالعات و بررسي هاي اوليه مي تواند ، آغاز شود .
2 – عوارض طبيعي و شرايط محيطي:  (4)       
 وجود  ونوع عوارض طبيعي (كوه و تپه، دشت،‌ جلگه ، كوير، دريا ، درياچه ، تالاب ، رودخانه ، باتلاق ، ژئومورفولوژي و مسيل) در انتخاب مكان تأثير گذار مي باشند .
در پهنه جغرافيايي ايران كه داراي رشته كوهها و ارتفاعات كوهستاني زيادي مي باشد ، بايد از اين ويژگي ها به عنوان پارامتري در مكان بابي استفاده كرد (موانع كوهستاني از عوامل مهم بازدارنده به حساب می آيد) .
 3- قابليت های زمين شناسی مهندسی:
هرسازه دفاعی وغيردفاعی نياز ضروری به مطالعه زمين شناسی وزمين ساختی بعنوان مبنا واساس مطالعات دارد . مطالب زمين شناسي مهندسي  وزمين ساخت  بجهت استفاده در بعد دفاعي بيشتر در زمينه ميزان سرباره ، استحكام لايه های رسوبی , ضخامت لازم , مباحث سايزميکی و... ) خواهد بود.
4– امكانات و تأسيسات زيربنايي:  (4) 
 هر فعاليت انساني نيازمند به يكسري امكانات اساسي است . قبل از گزينش يك محل  ، بايد نيازهاي فعلي و آينده آن كاربري مشخص شود. وجود منابع انرژي و مجاورت با شبكه انتقال آنها ( مثل برق ، گاز ، سوخت هاي فسيلي ) و امكان ايجاد شبكه هاي مخابراتي ، حذف نقاط كور تلفن همراه و امواج راديويي ، امكان برقراري ارتباط بي سيم و سيستم هاي ماهواره اي ، دسترسي به آب آشاميدني ، آب براي مصارف صنعتي ، امكان دفع زباله‌ ، فاضلاب بهداشتي و صنعتي و ... تأمين انرژي مورد نياز دراين گروه جاي مي گيرد .
5 – دسترسي ها و راههاي ارتباطي:
    امكان دسترسي به سايت بايد ازطريق سيستم هاي حمل و نقلي مورد توجه قرار گيرد .
دسترسي به شبكه جاده اي ، راه آهن و سيستم حمل و نقل هوايي و دريايي دراين راستا بسيار حائز اهميت مي باشد. امكان نقل و انتقال مصالح و تجهيزات هم در زمان ساخت و هم در زمان بهره برداري ازطريق سيستم هاي متناسب بايد مد نظر قرار گيرد حتی الامکان سعی شود از راههای موجود استفاده شود . راه ارتباطی شاخص  وقابل شناسائی جديد در سايت که منتهی شود به پروژه , احداث نشود.
6– امكان فضاهاي لازم و پيش بيني توسعه: (3)     
    در انتخاب موقعيت يك سايت بايد به امكان تأمين فضاهاي اصلي و وابسته توجه شده و در انتخاب مكان بايد به تأمين فضاهاي جنبي مورد نياز نيز توجه شود . ضمنا” گسترش فضا بايد در محدوده زمين تحت تملك باشد .
7  – آثار زيست محيطي:  (3) 
    در مراكز نظامي بخصوص فضاهاي توليدي مسئله آلودگي محيط زيست هم ازنظر حفظ محيط زيست و هم ازنظر عدم شناسايي توسط دشمن بسيار با اهميت است .
8 – امكان تأمين مصالح و نيروي كار بومي: (3)    
  حداكثر بهره برداري از مصالح محلي وحتي مصالح استخراج شده از خود سايت و نيروي كار محلي مي تواند حساسيت كمتري را بوجود بياورد . استفاده از نيروهاي بومي ، تردد به منطقه را كاهش داده امكان استقرار پرسنل در داخل سايت براي مدت طولاني فراهم ميگردد.

 ج) الزامات دفاعي وامنيتي  (5)  
1ـ بررسي تهديدات و دشمن شناسي:
ازعوامل مؤثر درطراحی دفاعی – صنعتي يک مجموعه ، شناسائی عامل خطر( که در برابر آن بايستی دفاع نمود) از يك طرف ،  و قابليت ها و فرصت هايي كه دراختيار داريم از طرف ديگر، می باشد. (شناخت خود  و دشمن)
بايستي با تكيه برقوتها ، از فرصت ها نهايت استفاده را نمود وسطوح آسيب پذيري را كاهش داد تا از عملي شدن تهديدات يا پيامدهاي ناشي از آن كاسته شود. براي دستيابي به اين منظور بهره گيري از تدابير پدافندغيرعامل دركاهش سطوح آسيب پذيري كشور ضروري است.

2- جغرافياي نظامي: (6)     
كليه عوامل جغرافيائي] شامل : مرزها ، جمعيت ، فرهنگ ، موقعيت ژئوپلتيكي ( مجموعه عواملي كه ازنظر سياسي براي كشوراهميت دارند) ، عمق سرزمين و مساحت ، نقش مهمي در مكان يابي دارد ، پهنه بندي هاي مختلف (ازنظر ساخت / جمعيتي / فرهنگي / قوميت ها و...[ كه چگونگي تهديدات تأثيرگذار است را جغرافياي نظامي گويند .
يكي از مهمترين و اصولي ترين نكات قابل بحث در زمينه مکان يابی سازه های امن و بطور كلي پروژه هاي دفاعي ، جغرافيای نظامی (که تأثير وکاربرد جغرافيای طبيعی وانسانی وعوامل مختلف آن را با توجه به سمت وسوی تهديد مورد بررسی قرارمی دهد)
3- فن آوري وتكنولوژي (تجهيزات ومحصولات) :
اساس كار وماهيت دشمن  تكنولوژي آنهاست ، بنابرين شناخت تكنولوزي امري ضروري است. دشمن شكست پذير است  چراكه تكنولوژي ، وابسته به انسان مي باشد و اين امر با يك مديريت مهندسي دفاعي خوب وخلاق  صورت  مي پذيرد 
سه مؤلفه تهديدات , جغرافيا و تكنولوژي به بعنوان سه ضلع يک مثلث هستند که هرکدام درجای خودش تأثير کذار وموثر می باشند ( توضيح : دو پارامتر تهديد و تكنولوژي با گذشت زمان تغيير مي كنند ) .
د- مكان يابي  و آمايش سرزمين: (1)     
طرح آمايش ، نحوه برنامه ريزي ، چيدمان و استقرار واحدها را با توجه به اهداف ، مأموريت ها ، شرايط جغرافيائي ، تهديدات ، محدوديت ها ،‌ توانائيها ، فرصت ها و ... بررسي مي كند . و درنهايت با استقرار صحيح حداكثر بهره مندي از توانمنديها ، تقليل نقاط ضعف و تبديل اين نقاط به نقاط قوت صورت مي گيرد .
 مورد لحاظ قراردادن نتايج حاصل ازمطالعات و بررسي هايي است كه درحوزه طرح آمايش سرزمين و آمايش دفاعي تهيه گرديده است.
هـ- كاربردهاي سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي (GIS) در مكان يابي: (1)
بدليل گستردگي عوامل موثر درمكان يابي و شناخت آنها ، استفاده از توانائيهاي فناوريهاي نوين ، مانند سامانه هاي اطلاعات جغرافيايي (GIS) وسنجش از دور (RS) درراستاي توليد لايه هاي اطلاعاتي  مورد نياز ، تجزيه وتحليل  وجمع بندي داده ها  صرفه جويي در هزينه وزمان را موجب مي شود .
 از آنجا كه تحليل گزينه هاي مختلف از يك موضوع در شرايط متفاوت و با محدوديت هاي گوناگون ، كار دشواري است و معمولا” تصميم گيري در شرايط عدم اطمينان صورت مي گيرد با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي مي توان به يك تصميم بهينه دست يافت .
• مكانيابي يك سايت با استفاده از GIS :
• با داشتن معيار هايي ( حداقل يا حداكثر فاصله تا شهر، تاجاده ، تا مراكز صنعتي ، تا گسل ، تا خطوط انتقال نيرو، تا مكانهاي مسكوني و... )  براي انتخاب يك مكان ، چندين لايه در سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) ايجاد ونتيجه اين آناليز را با توجه به موقعيت جغرافيايي كه دارند روي تصاويرماهواره اي  قرار ميدهيم  و نقاطي را به ما معرفي ميكند . كه از بين چند نقطه ، يكي را به عنوان بهترين گزينه انتخاب مي كنيم.
 - از توانايي هاي سيستم اطلاعات جغـــــرافيايي:
•  ‌كمك به تصميم گيري در زمينه مكان گزيني
• تعيين موقعيت جغرافيايي،عوارض طبيعي زمين، توپوگرافي(نقاط پست و مرتفع) ، ‌دره ها ، ‌رودها ،‌كوهها و تپه ها ، پوششهاي جنگلي.
• انطباق محل استقرار با نوع مأموريت .
• راههاي دسترسي.
• وسعت و گستردگي زمين.
• دسترسي به امكانات زيربنايي.
• و...

3- شناخت همسايگی ها ، همجواريها بلحاظ امنيتی:
مجاورت يك پروژه با ساير كاربري ها از جهات مختلف قابل مطالعه است . فرصت ها وتهديداتي نسبت به نوع پروژه بهمراه دارند.
سايت هاي مجاور ازنظر امنيتي ، حفاظتي و پوشش نظامي تأثیرگذار است
امكانات موجود در سايت هاي مجاور مي تواند درشرايط عادي وبحران (بروز آتش سوزي و عمليات خرابكارانه) براي يك سايت مفيد واقع شود . سايت هاي مجاور مي توانند پوششي براي فعاليت هاي لازم باشند .
4- پارامترهاي تأثيرگذار درمكان يابي:
استفاده از عمق سرزميني (هاتلند).
مالكيت زمين .
وضعيت همسايگي ها .
فاصله تا صنايع ديگر.
ارتفاعات مناسب.
همجواريها(نظامي ، مسكوني و....)
وضعيت آبهاي سطحي ومنابع زيرزميني .
قرارنداشتن درحريم ميراث فرهنگي .
فاصله تا مناطق ممنوعه.
فاصله تا خطوط راه ، راه آهن ولوله هاي نفت وگاز .
فاصله تا دكل ها وخطوط انتقال نيرو.
فاصله تا زمينهاي مزروعي وكشاورزي .
فاصله تا ميادين تيرنظامي .
وضعيت توپوگرافي .
ژئومورفولوژي وبررسي سيلاب .
وضعيت پوشش گياهي .
شرايط اقليمي .(باد ، باران ، رطوبت ، دما و...)
زلزله خيزي  شرايط تكتونيك و زمين ساخت محل( بررسي گسل ها)
ليتولوژي (وضعيت لايه بندي تشكيلات سنگي )
جنس لايه هاي زمين.
امكان دسترسي به تأسيسات زيربنايي ( آب، برق ، تلفن و...)
دسترسي به شبكه هاي حمل ونقل (راه، راه آهن ، بنادر ، فرودگاه)
5- نتيجه گيری:
مکان يابی درصد بالايی از مطالعات و طراحی را پوشش می دهد چون جوانب مختلفی در آن ديده می شود. امروزه در کشور هزينه های زيادی برای بکاربردن تمهيدات پدافند غيرعامل در پروژه های درحال بهره برداری صرف می شود. چنانچه در ابتدا مکان گزينی مناسبی صورت گيرد وشيوه های حفاظتی ،  امنيتی وايمنی بخوبی بکارگرفته شود شاهد حفظ تجهيزات ونيرهای کارآمد با هزينه کم خواهيم بود .
با توجه به اينکه مکان يابی از اقدامات بنيادی و آغازين مطالعات به حساب می آيد ويک فعاليت نرم افزاری و مغزافزاری است، بکارگيری عوامل عمومی و دفاعی آن ، امکان پذير و با اهميت خواهد بود.
عامل مهمی که لازم است بعنوان يك پارامتر در مکان يابی سازه های امن زيرزمينی بکار برده شود ، انتخاب مکانی برای ايجاد تونل فريب است . بطوريکه بتوان سمت وسوي تهاجم دشمن را به يك هدف كاذب هدايت كرد .( اين شيوه در اجرا وبهره برداري با بكارگيري روشهاي خاص خودش عملي خواهد شد).
هدف از مطالعه مکان يابی سازه های زيرزمينی، بدست آوردن حداکثر درجه ايمنی وحفاظتی ، رعايت ديد وتير نسبت به دشمن، و دشمن نسبت به خودی ، رعايت  اصول معماری داخلی و ورودی وخروجی ها ، پوشش دهی مناسب در کل کشور و... خواهد بود.  
                                             

   هركه در عاقبت كار نِگريست   در عاقبت كار ، نـَـگريست

محور دوم: در روش دوم مكان مورد بـــررسي بــــراساس پارامترها ، امتياز بندي و درصد وزني تعيين  مي شود.اين موضوع به صورت يك جدول درانتهاي مقاله ارائه شده است. (7)
 

منابع  :
1- مقاله كاربرد هاي نظامي سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي (GIS) ، مهندس صفا خزايي ، همايش نقش علم وفناوري درجنگهاي اخير ، دانشگاه صنعتي مالك اشتر ، سال 1383.
2- باقرچوخاچي زاده مقدم،  محمد ، مجموعه مقالات همايش  آمايش ودفاع  سرزميني، دانشگاه امام حسين(ع) ، 1381سال  .
3- فصلنامه علمي، پژوهشي مهندس اسوه، سال اول ، شماره دوم ، تابستان 1384 .
4- ابوالحسني ، علي، پايان نامه كارشناسي ارشد ، دافوس ، دانشگاه جنگ .
5- سردار جلالي ، مباني نظري در معماري دفاع غيرعامل ، دانشگاه صنعتي مالك اشتر ، سال 1385 .
 6- حسيني ، سيدابوالفضل ، مكان يابي مراكز نظامي وغيرنظامي ، دانشگاه صنعتي مالك اشتر ، سال  1384.
7- نگارنده این مقاله

انتهاي پيام/