ايستگاه‌هاي مترو؛پناهگاه عمومي

با دقت در روند جنگ ها وحوادث گذشته مي تـوان دريافت كه شهرهاي بي دفاع نيز از گزند كشورهاي زورگو و متجاوز درامان نبوده و آماج حملات دشمن گرديده . دراين راستا بلحاظ حفظ و صيانت از سرمايه های انسانی و كاهش  آسيب پذيري شهر ، بكارگيري تمهيدات وشيوه هاي "پدافند غيرعامل" نقش تعيين كننده اي در بررسی و مطالعه ايستگاههای  مترو جهت  استفاده به عنوان پناهگاه درشرايط بحــــران و ايجاد شبكه امن گسترده قابل دسترسي درسطح شهر را ايفا مي نمايد و درصورت بكارگيري مناسب ،  يكي از بهينه ترين روشهاي دردفاع دربرابر تهاجمات دشمن  محسوب مي شود.
اين مقاله كه خلاصه اي از پايان نامه كارشناسي ارشد مهندسي پدافند غيرعامل دانشگاه صنعتي مالك اشتر مي باشد به شرح مختصري از نحوه بكارگيري ، عملكرد و فوايد روشهاي پدافند غيرعامل درايستگاههاي مترو بعنوان يك فضاي امن زيرزميني با توجه به تجارب جهاني پرداخته و شناخت اجزاء اصلي و مهم مترو ، نوع تهديدات وآسيب پذيري ، توجيه اقتصادي  و كاركردهاي ايستگاه هاي مترو ، مورد بررسي قرار گرفته و سپس ملاحظات و راهكارها دفاع غيرعامل مربو.طه ارائه شده است .
 
تعاريف پايه :
سامانه قطار شهري؛ به مجموعه اي مستقل از خطوط ريلي، اماكن، فضاهاي سطحي، زيرسطحي، تأسيسات ، تجهيزات وماشين آلات اطلاق مي گردد كه وظيفه حمل ونقل ريلي مسافران را در شهر يا حومه آن برعهده دارد.
پناهگاه؛ به مكاني اطلاق مي شود كه در مقابل اصابت بمب ، موشك ، راكت ، و... مقاومت نموده ومانع صدمه  رسيدن به نفرات ،ة تجهيزات وتأسيسات گرديده واثرات تركش وموج انفجار را بطور نسبي خنثي نمايد
پدافند غير عامل؛ مجموعه اقدامات غير مسلحانه اي كه موجب كاهش آسيب پذيري نيروي انساني، ساختمان ها و تاسيسات، تجهيزات و شريان هاي كشور در مقابل عمليات خصمانه و مخرب دشمن و يا كاهش مخاطرات ناشي از سوانح غير طبيعي مي گردد.]1[  
ايستگاه مترو : يكي از اجزاء مهم سامانه قطارشهري است كه  به صورت سطحي و زير سطحي (زير زميني) طراحي و ساخته مي شوند و محل ارتباط ميان سطح زمين  و خطوط مترو مي باشد .

مقدمه:
اكثر كشورهاي پيشرفته و كشورهاي در حال توسعه درجهان اقدام به توسعه وگسترش انواع سامانه هاي حمل ونقل شهري نموده اند . استفاده از قطار شهري بعنوان يكي از مهمترين زيرساختهاي صنايع حمل ونقل شهري حائز اهميت بوده وكشورهاي مختلف بسته به نوع استراتژي وساختار سياسي ، اجتماعي واقتصادي خود اهداف گوناگوني را از ساخت وگسترش سامانه مربوطه دنبال مي نمايند. با توجه به نوع دكترين ونگرش هر كشور به جهان پيرامون خود واز طرفي ساختار وموقعيت جهاني ، نقش حفاظت وتأمين امنيت عمومي از سامانه هاي قطار شهري مختلف خواهد بود. بدنبال توسعه اين صنعت در بْعد حمل ونقل وخدمات رساني ، بسياري از اين كشورها  از ايستگاههاي مترو به عنوان پناهگاه هاي عمومي با هدف حفظ، نگهداري و محافظت از مردم استفاده  مي نمايند به بيان ديگر اين ايستگاهها قادر به محافظت از افراد و تأمين ما يحتاج ضروري آنها براي مدت زماني معين درشرايط بحران مي باشد.
يكي از كاربردهاي مهم مترو به خصوص ايستگاه ها كه تا كنون دركشورمان كمتر به آنها توجه شده ، كاربري پناهگاهي است .چراكه افراد غيرنظامي در شرايط بحران بصورت ناخودآگاه به مترو پناه مي برند.دراين راستا بسياري از كشور هاي جهان به اين موضوع واقف بوده و به نحو چشم گيري بهره مند شده اند . شركت مترو به عنوان بهره بردار و متولي چنين فضاهايي پس از شناخت نقاط ضعف و قوت اين سامانه ،  با هدف حفظ امكانات و افزايش توان خدمات رساني ، بهره برداري درشرايط بحران را مد نظر قرار داده وبدنبال بومي كردن اين مهم باشد.  دراين راستا سعي شود مطابق ايستگاه هاي احداث شده در جهان كه به صورت چند منظوره كاربري دارند حتي الامكان از امكانات و تجهيزات ايستگاه ها براي  استفاده از پناهگاه منظور گردد . اين امر علاوه بر كاهش قابل توجه هزينه هاي ساخت پناهگاه ، موجب بالا بردن ضريب اطمينان از عملكرد تجهيزات مترو در شرايط بحراني مي گردد.

1-  تجارب جهاني :(2) 
 بناي اولين سيستم مترو جهان درسال1242هجري شمسي(1863 ميلادي) در شهر لندن گذاشته شد . ازسال1269 هجري شمسي(1890 ميلادي) به بعد درحدود 120 شهر ديگر اروپا ، آسيا ، آمريكا وآفريقا  صاحب مترو گرديدند. ايستگاههاي مترو درسطح وسيع به عنوان مـراكزي چند منظوره در سرتا سرجهان مورد استفاده قرار مي گيرند. كاربريهاي مختلفي كه از اين سامانه توسط كشورهاي مختلف صورت پذيرفته در جدول زير ارائه شده است.
 

درخصوص ديدگاههاي موجود وحاكم بر سامانه قطارشهري در كشورها بلحاظ بكارگيري پدافند غيرعامل واقدامات امنيتي – حفاظتي نكات ذيل حائزاهميت است :

• انجام اقدامات امنيتي وحفاظتي در كشورهاي غربي وتا حدودي كشورهاي شرقي ، بلحاظ تهديدات داخلي موجود درآن كشورها . (تفكر استفاده از انواع روشهاي امنيتي وحفاظتي پيشرفته ، حساس وهوشمند در اصل توسط كشورهاي غربي با هدف جلوگيري از ورود تهديد به داخل ايستگاههاي مترو از سال 1374هجري شمسي (1995 ميلادي) شكل گرفت )

• اقدام به استفاده از عمق زمين جهت احداث فضاهاي امن زيرزميني و سامانه هاي قطار شهري، براساس تهديدات خارجي متصوره براي هركدام از كشورها . (نمودار شماره 1) دربين تمام كشورهاي داراي سامانه قطار شهري ،كره شمالي بلحاظ مقابله با تهديدات نظامي ، از عمق مناسب زمين و بكارگيري تمهيدات پدافند غيرعامل استفاده كرده است .

2- تجارب ساخت مترو در ايران:  (4) 
احداث راه آهن در ايران تاريخچه اي 130 ساله داشته و اولين تراموا درتهران توسط بلژيكي ها بين دروازه شهر ري  و ميدان امام خميني (ره) احداث شد . تعميم اين تفكر وتجربه جهت احداث راه آهن زيرزميني در سال 1337 در ابعادي جديد مطرح گرديد . اين موضوع تا سال 1347 به صورت مطالعه وبررسي باقي ماند . مطالعات وبررسي هاي صورت گرفته توسط كارشناسان خارجي در زمينه چگونگي امكان مترو درشهر تهران در طي اين مدت ، منجر به پيشنهاد دو خط اصلي مترو به صورت شرقي – غربي و شمالي– جنوبي گرديد.  
مطالعات اجتماعي و ترافيكي شهر تهران توسط شركت هاي سوفرتو و RATP.در سال 1350 شروع شده است و درسال 1354 قانون تاسيس شركت راه آهن شهري تهران و حومه (مترو) به تصويب رسيده و درسال 1356 عمليات اجرايي شروع و پس از توقفي كه درسالهاي 1359 تا 1365 صورت گرفت  ، تا كنون ادامه دارد .

خطوط درحال بهره برداري د رشهر تهران؛ خطوط 1 ، 2 و 5  كه شامل 52 ايستگاه و طول كل مسير 90 كيلومتر مي باشد، خطوط درحال احداث در شهر تهران ؛ خطوط 3 و 4 ، تعداد ايستگاهها 54 و طول كل مسير 57 كيلومترو . دورنماي كلي خطوط مترو درشهر تهران شامل : 8 خط درون شهري و 5 خط برون شهري ، طول كل خطوط 400 كيلومتر.

3- مهندسي مترو :(5)
در سامانه قطارشهري ، مسيرها خطوط يا به صورت دواير متحدالمركز (خطوط كمربندي ) يا بصورت شعاعي ويا اينكه خطوط شعاعي دواير متحدالمركزرا قطع مي نمايند ، بعنوان مثال در برنامه ريزي شبكه مسيرهاي متروي شهر نيويورك ، هم مسيرها موازي وهم مسيرها شعاعي منظور شده اند . متروي  پاريس هم داراي سيستم شعاعي وسيستم مركزي ميباشد ومتروي لندن فقط داراي سيستم شعاعي  است . متروي تهران داراي سيستم شعاعي وتا حدودي حلقوي مي باشد ( شكل شماره 1) . بطوريكه كليه تقاطع ها در مركزيت شهر و به حالت حلقوي  قرار دارند و ابتدا و انتهاي مسيرها به سمت پيرامون تهران ادامه پيدا مي كنند. داراي پراكندگي مناسبي مي باشند.

4- اجزاء و بخشهاي مختلف مترو و ملاحظات دفاع غيرعامل مربوطه: (5) و (9) 
مترو از بخشهاي مختلف ازجمله تونل ، ايستگاه و فضاهاي داخل ايستگاه (سكوها ، ورودي  و خروجي ها ، راهروها ، راه پله ها و...) ، دپو وپارگينگ و... تشكيل شده است كه لازم است ملاحظات دفاع غيرعامل در طراحي بخشها و اجزاء آن صورت پذيرد. 

• 4-1- تونل: تونل هاي مترو يكي از اجزاء مهم مترو بوده كه در زيرزمين قرار دارد وجهت رفت وآمد افراد وحمل مواد توسط قطار احداث شده و از مهمترين سازه هاي زير زميني شهري است . اين ســــازه زيرزميني در شرائط بحران با احداث دسترسي هاي مناسب و رعايت تمهيدات پدافند غيرعامل مي تواند داراي عملكردهاي ثانويه جهت انتقال تأسيسات شهري مانندبرق ، آب ، مخابرات و...  باشد و نقش ارتباط دهنده بين مراكز شهري را دارد و قابليت خروجي هاي اضطراري شهر  را داراست . 

• 4-2- دپو و پاركينگ: بخش دپو و پاركينگ نيز يكي ديگر از بخشهاي مهم يك سامانه قطار شهري مي باشد كه مي تواند سطحي يا زير سطحي باشد .با توجه به اينكه اين بخش از حساسيت زيادي برخوردار است در صورتي كه لازم باشد اصول پدافند غيرعامل در اين قسمت اجرا گردد بايد مواردي از جمله:

 احداث ديوار حفاظتي مناسب پيرامون پاركينگ و دپو ، مجهز به دوربين هاي مدار بسته Day & Light  ثابت وحساس به حركت ، بزرگنمايي مناسب براي پوشش تصويري منطقه.
 استفاده از سنسورهاي اعلام سرقت در دپو و پاركينگ.
 ذخيره آب به مقدار كافي براي مصارف آتش نشاني ( باسيستم آب افشان اتوماتيك ودستي ) در محوطه پاركينگ ها وتعميرگاه ها ودپو ها .
 ايجاد راه هاي دسترسي اضطراري در پاركينگ ها.
4-3- ايستگاهها : ايستگاه مكان ارتباطي است ميان سطح زمين  و خطوط مترو ، كه تسهيلات و خدمات را به افراد ارائه مي دهد . ايستگاه ها بلحاظ دفاعي مي بايست امن دربرابر تهديدات (متعارف وغيرمتعارف)  ، داراي عمق مناسب (جهت كاربردهاي مختلف) ، چند منظوره (داراي كاربري پناهگاه عمومي امن براي مسافرين با ظرفيت مناسب) و داراي دسترسي هاي مطلوب  باشد.
 چند منظوره بودن فضاها و اماكن داخل ايستگاه بصورتي كه ، در صورت و وقوع بحران قابل استفاده بعنوان پناهگاه باشند .
   بكارگيري اصول ايمني در معماري داخلي ، جهت افزايش روحيه و آرامش افراد وپناهجويان و افزايش ايمني آن .
 استفاده از خمهاي مختلف با رعايت اصول مهندسي به منظور كاهش آثار موج انفجار در ورودي و خروجي ها .
  درطول مسير هرخط بجز در ابتدا وانتهاي آن ، احداث ايستگاه فرعي باپاركينگ (جهت پارك قطار آسيب ديده، يا عبور قطار در صورت مسدود شدن ايستگاه اصلي وتخليه قطار از اصلي به فرعي) اضافي جهت تخليه وخالي كردن خط اصلي در شرايط بحران ضروري است.
 داراي سرويسهاي بهداشتي (توالت وحمام) جهت پناهجويان.
 داراي ذخيره آب وسوخت مورد نياز .
 داراي ذخيره مواد غذايي ضروري .
 داراي فضاي درمان وفوريت هاي پزشكي .
 داراي سيستم برق اضطراري .
 داراي سيستم تهويه هواي مطبوع .
 داراي سيستم اعلام خطر وخبر.
 داراي سيستم مدار بسته ويدئويي جهت آموزش عمومي و...
 داراي اطاق مديريت منترل بحران .
 داراي امكان توليد برخي خدمات پشتيباني دفاع.
 داراي امكان تأمين حداقل غذاي گرم.
 و...

4-3-1-  انواع ايستگاهها؛ ايستگاهها برحسب نوع عملكرد عبارتند از : (6)   
الف – ايستگاه هاي مبداء و مقصد (ابتدا و انتهاي خط)
ب – ايستگاههاي فرعي يا بين راهي  ( ايستگاههاي معمولي وايستگاه هاي تقاطعي ).  

 "  ايستگاه ها را درمحل تقاطع دو خط مي توان به صورت هاي T, X و يا L  طراحي كرد".
4-3-2- سكوي ايستگاه: يكي از فضاهاي ايستگاه محسوب مي شود كه مسافر پس از عبور ازسالن فروش بليط و محوطه كنترل براي سوارشدن به قطار به آنجا رفته وپس از انتظار سوار برقطار مي شوند ]5[  
4-3-3- ورودي و خروجي ها : 
ورودي وخروجي ها تنها ارتباط ميان ايستگاه هاي مترو و دنياي خارج از آن مي باشند . بنابراين جزء بخشهاي كليدي و حساس سامانه هاي قطار شهري  و فضاهاي امن زير زميني بشمار مي رود . ورودي وخروجي ها از اجزا وبخشهاي سطحي وزيرسطحي ايستگاهها محسوب مي شود كه ، آسيب پذيرترين بخش نسبت به ديگر اجزاء هستند. در صورت مسدود شدن يا تخريب آنها ، عملكرد كلي ايستگاه هاي مترو با خطر مواجه مي شود ، لذا ضروري است ملاحظات  ذيل درآن لحاظ شود:
 مكان گزيني صحيح  ايستگاه در نقاط مناسب شهري.
 برخوردار از فضاي باز و محوطه هاي آزاد در پيرامون ايستگاه
 رعايت حريم از هرگونه محدوده آوارساختمانهاي پيراموني.
 مقاوم بودن وروديها و عدم استفاده از شيشه بعنوان ديوار و سقف ورودي وخروجي ها.

شكل شماره 2- استفاده از شيشه بعنوان ديوار و سقف ورودي وخروجي ها(آسيب پذيري وضع موجود)

  همگوني وهم شكلي با طرح معماري پيراموني .
  دارا بودن  پيش فضاي ورودي جهت كاهش ازدحام در ورودي  .
 داراي ديوارهاي محافظ، مقاوم  و خمهاي 90 درجه دربرابر موج انفجار دركليه وروديها  .
 ايجاد چاله انفجار در مدخل  ورودي .
 حداقل داراي دو مسير ورودي وخروجي براي هر ايستگاه .
 اجتناب از لبه هاي تيز .
 داراي علائم شب تاب .
 داراي درب ايمن با قابليت فيلتر كردن هواي ورودي. 

5- كاركرد مترو:(9)

ازميان كليه فعاليت هاي مهندسي عمران درحفر تونل و به طور كلي فضاهاي زيرزميني ، بيش از همه نياز به شناسايي زمين دارد. درانتخاب ويا بهينه سازي محل براي حفر اينگونه سازه ها ، شرايط زمين شناسي مهندسي و ويژگي هاي ژئوتكنيكي منطقه يكي از عوامل و پارامترهاي اصلي محسوب مي شود
عوامل زمين شناسي مؤثر در سازه هاي زير زميني شامل ساختار هاي زمين شناسي (چين خوردگي ها ،گسل ها ، لرزه خيزي و ... ) ليتولوژي و جنس واحدهاي زمين شناسي ، آبهاي  زيرزميني (شكل شماره 3) و... مي باشد كه هركدام نقش مؤثري در پايداري سازه هاي زير زميني دارند.يكي از پارامترهاي مهم در سازه هاي زيرزميني سرباره مناسب است . لايه هاي زمين بطور طبيعي ايجاد سرباره مي نمايد . چنانچه جنس تشكيلات رسوبي داراي مقاومت مناسب باشد درمقابل سلاحهاي نفوذي تأثيرات زيادي دارند. 

ايستگاههاي مترو در محيط ومكاني كاملاً آشكار قراردارند به همين دليل داراي آسيب پذيري و خطرات زيادي هستند . بنابراين نياز به بكارگيري تمهيدات دفاعي درمقابل  تهديد خارجي (تهديدات تسليحاتي وشناسايي) و حفاظتي- امنيتي  در مقابل تهديد داخلي (عوامل وابسته به دشمن) ، در حوزه پدافند غير عامل  خواهد بود .

7-1- بررسي تهديدات داخلي وارده بر ايستگاههاي مترو : (3)  
مطابق مطالعات وبررسي هاي بعمل آمده توسط دانشگاه فلوريدا ولس آنجلس  درسالهاي 1900 تا 2005  ميلادي مشاهده مي گردد عمده تهديدات وارده برسامانه حمل ونقل شهري ازنوع داخلي و قطار شهري بيشترازديگر سامانه ها در معرض اين تهديد قرارگرفته است .
 

در بين تهديدات داخلي در ايستگاههاي مترو، بمب گذاري بيشترين آمار وحملات NBC كمترين نوع تهديد وارده مي باشد

 7-2- ارزيابي تهديدات : (8)
سلاح معياردراين تحقيق ، سلاح نفوذگر GBU-28  ( Guided Bomb Unit 28) خواهد بود. اين سلاح در اواخر جنگ خليج فارس به منظور انهدام مراكز زير زميني فرماندهي و كنترل عراق استفاده شد و مطابق آخرين عملكرد آن با سرجنگي حدود 5000 پوندي قادر است در بتن پر مقاومت تا 6 متر و در خاك تا بيش از 30 متر نفوذ نمايد . بمب و موشك نفوذي GBU-28 با سرجنگي 10000 پوندي ، توانايي عمق نفــــوذي تا 40 متر در لايه هاي خاكي را داراست .

7-3 - آسيب پذيري ذاتي مترو : (9) 
مترو داراي آسيب پذيري ذاتي زيادي مي باشد اين آسيب پذيريها شامل : خرابي قطارها ، خرابي تأسيسات آب ، برق وتلفن**  ، ريزش تونل ، خرابي ريل ها ، آسيب پذيري در سيستم نرم افزاري وشبكه كامپيوتري سيستم حمل ونقل ، نيروي انساني ومتخصصين ، قطعات كليدي (توليدات داخلي ووابستگي ها) و... مي باشد.
** وابستگي تأسيسات مترو به تاسيسات سطح شهر يكي از نقاط ضعف آن مي باشد. تاسيسات برق ، آب ، تلفن و... كاملاض به تأسيسات روي زمين وابسته است و درصورت آسيب ديدن آنان درهر شرايطي (عادي وبحران) ، كل تأسيسات شبكه مترو مختل مي گردد كه لازم است سيستم هاي اضطراري پيش بيني گردد.
8- مديريت بحران درمترو :(9) 
با توجه به اينكه مترو مكاني است كه دشمنان بدليل حجم زياد جمعيت ، به راحتي مي تواند به آن آسيب برساند ونارضايتي ايجاد نمايند . لذا باعنايت به چند منظوره بودن اينگونه پروژه هاي ، نياز است در زمانهای بحران  خصوصا" بحرانهاي نظامی و شرائط جنگ ، مديريت خوب وقوي و از پيش برنامه ريزي شده فعالانه اقدام نمايد. و نيز بهره برداران بطور خود اتكا بتوانند امور خود را اداره كنند.
اقداماتي كه در حوزه مديريت بحران و  پدافند غيرعامل در زمينه  دفاعي در ايستگاهها وخطوط مترو ضروري است است صورت پذيرد شامل موارد زير مي باشد: 
 پيش بيني فضاي استقرار مديريت بحران.
  پيش بيني شبكه ارتباطي ( اطلاع رساني) امن داخلي وارتباط با خارج مترو .
  پيش بيني فضاهاي امداد رساني .
  تهيه برنامه هاي آموزشي ويژه شرايط بحران جهت پناهجويان .
  پيش بيني برنامه هاي مقابله با شرايط بحران .
  انجام رزمايش دوره اي به منظور كسب ارتقاء و آمادگي لازم.
  و...
9- روشهاي استفاده ازايستگاههاي مترو بعنوان پناهگاه:(9)  
ايستگاههاي مترو بلحاظ پراكندگي در145 نقطه ازسطح شهرتهران مي تواند با شعاع خدمات رساني كاركرد پناهگاهي مناسبي به يكي از روشهاي زير ايجاد گردد:  
1- خودِ ايستگاه داراي شرايط پناهگاهي و عمق سرباره مناسب و مقاومت لازم در برابر سلاحهاي تخريبي  دشمن را داشته باشد .
2- ايجاد فضاي پناهگاهي در عمق پايين تر از ايستگاه موجود] درشرايطي كه ايستگاهها اجرا شده باشند ويا و بجهت متقاطع بودن خطوط مترو محدوديتهايي براي استفاده از اعماق زمين بلحاظ خدمات رساني و مسايل فني (زمين شناسي و شيب خطوط) امكان پذير نمي باشد [.
3- استفاده از زيرزمين هاي امن ساختمانهاي بلند مرتبه همجوار ايستگاهها با دسترسي از داخل ايستگاه مترو. 
10- توجيه اقتصادي استفاده از ايستگاههاي مترو بعنوان پناهگاه:(9)
 بدليل توسعه شهرها وافزايش ترددهاي درون شهري وعدم امكان توسعه خيابانهاي درون شهري وگراني وكمبود زمين ، ضرورت بهره گيري از سامانه حمل ونقل ريلي (مترو) درشهرهاي بزرگ اجتناب ناپذير است واز سوي ديگر بدليل تهديدات موجودعليه شهرهاي كشور درشرايط تهديد ، ضرورت احداث پناهگاه جهت شهروندان بسيار اهميت داشته ، لذا مطلوب آنست كه بخشي از نياز شهر به پناهگاه از طريق مناسب سازي مترو جهت اسكان جمعيت در شرايط بحران صورت پذيرد.
 هدف از مناسب سازي ايستگاه هاي  مترو به عنوان يك محيط امن پناهگاهي ، زنده وفعال بودن آنهاست بطوريكه هميشه درآن تردد صورت مي گيرد و براي مــــردم شناخته شده است لذا براي عملكرد ثانويه پناهگاهي  وپناه دادن به پناهجويان ومسافران در شرايط بحران مناسب خواهد بود.
 با طراحي سازه هاي امن چند منظوره مانند مترو ، دركاهش  ساخت پناهگاههاي عمومي تك منظوره  صرفه جويي شده ، واز متروكه ماندن پناهگاهها نيز جلوگيري خواهد شد.
 امكانات جنبي وملزومات مختلف يك پناهگاه از قبيل نيروي برق (اصلي واضطراري) ، خطوط تلفن ، منابع آب آشاميدني ومواد غذايي ذخيره ، سرويس هاي بهداشتي و... را دارا بوده ودر تمام ايام (صلح وجنگ) استفاده مي شوند.
 از فضاهاي چند منظوره در ايام صلح جهت فروشگاههاي زنجيره اي ، مراكز درماني و خدماتي و مراكز تجاري و درآمد زا  مي توان استفاده كرد .
 بعد ديگر سود آوري درحوزه دفاع نيز، سود حاصله از افزايش روحيه  و ميزان حفاظت از جان مردم (سودنامرئي) خواهد بود.كه تأثيرشگرفي در افزايش مقاومت ملي خواهد داشت.
 همچنين به اين نكته مي توان اشاره كرد كه چون مترو يك فضاي آشنا براي مردم است . نياز به هزينه كردن جهت شناخت مردم (مانند برخي كشورهاي ديگر مانند سوئيس)نيست .
11- نتايج وثمرات ايمن سازي بعنوان فضاي امن پناهگاهي :(9)  
مجموعه اقدامات فوق نتايج وثمرات زير را بهمراه خواهد داشت:

• گسترش فضاهاي پناهگاهي درتمامي سطح شهر.

• افزايش ايمني سرمايه هاي انساني وكاهش خسارات جاني .

• افزايش روحيه شهروندان دربرابر تهديدات دشمن.

• امكان تداوم فعاليتهاي ضروري شهر حتي در شرايط تهاجم دشمن.

• افزايش بنيه دفاعي دربرابر تهاجمات دشمن .

• افزايش هزينه هاي تجاوز نظامي دشمن.

• ايجاد بازدارندگي دشمن در نيل به اهداف خصمانه خود.

• ناكامي دشمن به دست يافتن درفشار به غيرنظاميان .

• افزايش قدرت ملي كشور.

12- نتيجه گيري:
ايستگاههاي متــــرو ازجمله سازه هاي زيرزميني است كه داراي ماندگاري طولاني (عمرمفيد زياد) و بهره برداري پيوسته وكثرت استفاده كننده ( عموم مردم) مي باشد. بنابراين در طراحي ، احداث وبهره برداري ايستگاههاي مترو حتي الامكان مي بايست به تناسب پيشرفت سلاحهاي دشمن ، اقدامات ضروري و مورد نياز را انجام وبا استفاده از آخرين دستاوردهاي علمي ودانش فني روز دنيا ، توان دشمن را كاهش ويا خنثي نمائيم.
 اين مهم با استفاده ازبكارگيري شيوه ها وشاخص هاي  مؤثر در پدافند غيرعامل براي مقابله با توانائيهاي دشمن  قابل انجام خواهد بود .بدين منظور ضروري است درهنگام مطالعه وطراحي سبكه خطوط مترو وايستگاهها وساير بخشهاي مترو ، ملاحظات دفاع غيرعامل درآن اعمال گردد، بگونه اي كه نقشه هاي توليدي مشاور واجد مشخصات وملاحظات دفاع غيرعامل بوده وكليه احداثات مترو پاسخگوي نيازهاي شرايط بحران باشد.
منابع :
1 - آئين نامه اجرايي بند 11 ماده 121 قانون برنامه چهارم توسعه – سال 1384  
2- قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبياء (ص)- آشنايي با اقدامات برخي از كشورها- ناشر: معاونت پدافند غيرعامل- نشريه شماره 8 -  تابستان 1385.
 3- شركت ايمن سازان - مطالعات پدافند غيرعامل خط 7 - سال 1385. 
 4-   سايت اينترنتي متروي تهران
 5- قاضي زاهدي- مهرداد، اردشير ركني، مسعود-  پايان نامه معماري پژوهش و طرح پيشنهادي ايستگاه مركزي مترو - جلد اول ودوم- كتابخانه شركت مترو . سال 1366.
6- منتظري، محمد- آشنايي با سيستمهاي راه آهن شهري - شركت راه آهن شهري تهران وحومه (مترو)- ارديبهشت 1384 .
 7-  ابوالحسني ، علي - پايان نامه كارشناسي ارشد - بررسي عوامل مؤثر در مباني طراحي احداث فضاهاي ايمن - دانشكده فرماندهي وستاد - دانشگاه جنگ .
8- ضوابط ومقررات تونل - دانشگاه امام حسين (ع) - سال 1384 .
9- پايان نامه کارشناسی ارشد - دانشگاه صنعتی مالک اشتر - جلالي ، غلامرضا (استاد راهنما) - هاشمي فشاركي ، سيد جواد(استاد مشاور)  - دهقاني ، اسفنديار – سال 1386.