به موازات اینکه استخراج نفت و بهره برداری از امکان فروش آن به سایر نقاط تبدیل به یک مزیت اقتصادی برای کشورهای نفت خیز گردید، در مقابل کشورهای خریدار نیز سعی بر اعمال تدابیر ویژه ای برای تامین نیازهای خود به صورت دراز مدت و تضمینی نمودند. این تدابیر شامل جریانی از تبادیل نفت برای بقای صنایع و چرخش اقتصادی است تا ذخیره و تبدیل نفت به صنایع پتروشیمی و فروش مجدد آن به کشورهای دیگر. بدین ترتیب همیشه طیفی از عرضه و تقاضا در این صنعت به شکل پایدار مشاهده می شود.
استفاده استراتژیک از موضوع نفت نخستین بار به اشغال سرزمین فلسطین توسط اسرائیل باز می گردد که کشورهای عربی سعی در قطع صادرات نفت خود برای مقابله نمودند که نهایتا به جنگ سال 1948 انجامید و پس از آن با خیانت های مکرر برخی حکام هیچ گاه نه تنها علیه اسرائیل استفاده نشد، بلکه صادرات با قیمت کمتر از بازار جهانی به این رژیم را نیز در پی داشت.
موجی از تحریم های سیاسی که آمریکا با بهانه های مختلف علیه جمهوری اسلامی ایران طی 33 سال اعمال کرده است، باعث شد تا درس هایی از آزمون و خطاهای انجام شده بگیرد و به این نتیجه برسد که تحریم های یکسویه و ممنوعیت فروش کالاهای استراتژیک و فناوری به ایران نه تنها نتیجه ای در بر نداشته، بلکه باعث خودکفایی و دستیابی به فناوری های بومی نیز توسط ایران گردیده است. بنابر این راهکار باقی مانده تحریم درآمدهای ایران برای تحت فشار قرار دادن اقتصاد را به عنوان آخرین حربه در دستور کار است. نفت ایران به آمریکا صادر نمی شود، بنابراین کشورهای همسوی آمریکا شامل 6 کشور خریدار اروپایی نخستین گزینه برای تحمیل فشارها و عقیده حاکمان سرمایه دار وال استریت هستند.
طرح تحریم خرید نفت از ایران از ابتدا با مخالفت هایی جدی همراه شد. از جمله:
- تارژا کرانبرگ، رئیس هیات روابط با ایران در پارلمان اروپایی با صدور بیانیه ای از تصمیم اتحادیه اروپا در خصوص تحریم ایران ابراز تاسف کرد. در این بیانیه آمده است: خیلی مهم است که اتحادیه 6 ماه قبل از اجرای تحریم ها، از اقدامات موثر دیپلماتیک برای از سر گیری مذاکرات بهره ببرد.
- ژان ماری لوپن، بنیانگذار و رهبر حزب راست جبهه ملی فرانسه ضمن مخالفت با تصمیم اخیر اتحادیه اروپایی در زمینه تحریم نفتی ایران، از حق ایران برای داشتن فناوری هسته ای دفاع کرد. وی این تحریم ها را کاملا بی ثمر و زیانبار دانست و گفت: اروپا 20 درصد نفت ایران را مصرف می کند. این کشور مشتریانی دارد که آماده بدست آوردن این 20 درصد و حتی فراتر از آن هستند.
- مارگایو، وزیر خارجه اسپانیا و دیماس، وزیر خارجه یونان هر دو به هزینه های سنگین این تحریم ها برای کشورشان اذعان داشتند.
- هربرت شایبنر، نایب رئیس کمیسیون حزب اتحاد برای آینده اتریش گفت: تحریم های اعمال شده اروپا هدفمند نیست وبیش از این که به ضرر دولت ایران باشد برای مردم اروپا گران تمام می شود. با این تحریم ها، وضعیت در کشورهای دریای مدیترانه بدتر خواهد شد و مالیات دهندگان اروپایی باید این خسارت را جبران کنن. در نتیجه اتحادیه اروپایی خودش را مجازات کرده است.
- حزب ائتلاف چپ یونان با محکوم کردن تصمیم اتحادیه اروپایی برای تحریم نفتی ایران، نسبت به پیامدهای ناگوار این تصمیم در خاورمیانه هشدار داد. این بیانیه می افزاید: اشاره به برنامه هسته ای ایران ریاکارانه است، زیرا کشورهایی که خود سلاح هسته ای دارند، در قبال زرادخانه هسته ای اسرائیل سکوت کرده اند.
- فینال گراث، نماینده پارلمان ایرلند با طرح سوال و انتقاد از نخست وزیر در ارتباط با حمایت این کشور از تحریم نفتی اروپا علیه کشورمان در پارلمان اظهار داشت: آیا نخست وزیر به فکر عواقب این تصمیم بر مصرف کنندگان و رانندگان، بازار و مهمتر از همه شغل مردم ایرلند بوده است؟ آیا نخست وزیر قبول دارد که اکثریت وسیع مردم ایرلند از این اقدام، به خصوص از پایان دادن سیاست مستقل بی طرفانه کشور حمایت نمی کنند؟
- مدیر عامل شرکت نفتی clontarf ایرلند بعد از اعلام موضع حمایتی ایرلند از تحریم واردات نفت از ایران گفت: ایرلند سیاست دیوانگی پیشه کرده است.
این اظهارات تنها بخشی از مواضعی بود که نشان می دهد موارد ذیل در این طرح اتحادیه اروپا که قرار است تا 4 ماه دیگر اجرا شود به شکل جدی یک ابهام است.
1. اروپا سیاست استقلال خود را از دست داده و تابع محض تصمیم های آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است.
2. با افزایش قیمت نفت ناشی از تحریم ایران، اروپا دچار تورم و در نتیجه بحران های اقتصادی مضاعفی می شود که کشورهایی مثل یونان، اسپانیا و ایتالیا از الان مشخص است طاقت آن را نخواهند داشت.
3. دلایل تحریم ایران از جمله پرونده هسته ای را دیگر کسی باور ندارد و همگان به سیاسی بودن این دلایل پی برده اند. لذا اروپا با تاکید بر این دلایل واهی، در دراز مدت مشروعیت خود را میان ملت ها و جهان از دست خواهد داد.
اقدام متقابل ایران در قطع صادرات نفت
یکی از ابتکاراتی که زمزمه های آن از مجلس و سپس وزارت نفت بلافاصله پس از تحریم به گوش رسانه ها رسید و نگرانی های وسیعی مسئولان اروپایی و تحرکات گسترده سفرای کشورهای اروپایی در تهران به دنبال داشت اعلام قطع سریع نفت از سوی ایران بود. بر این اساس کشورهای بحران‌زده اروپایی به طمع دریافت کمک‌های مالی و پشت سر گذاشتن خطر ورشکستگی ملی تن به بازی خطرناک تحریم نفت ایران داده‌اند اما دفاع ایران از منافع ملی خود هزینه این مانور خطرناک را برای این کشورها و کل اتحادیه اروپا افزایش داده است .
مزیت های این قطع صادرات عبارتند از:
1. اروپا دیگر فرصت کافی برای تطبیق دادن پالایشگاه های خود با نفت سایر کشورها را نخواهد داشت.
2. ایجاد شوک شدید در بازار قیمت نفت و در نتیجه بالارفتن قیمت
3. وارد شدن فشار به دولت ها و شهرداری های اروپایی برای تامین سوخت مردم و خودروها در فصل سرما که در نتیجه مردم ثمره تصمیمات نماینده گان خود را نیز درک کنند.
4. خارج ساختن ابزار چانه زنی تحریم نفتی در مذاکرات
5. امکان استفاده بهینه از چاه های نفتی برای دراز مدت. زیرا بسیاری از چاه های نفتی ایران مدتها در انتظار صدور مجوز برای قطع استخراج و تعمیرات اساسی هستند که روند غیرصیانتی فعلی عمر آنها را به شدت کاهش می داد.
6. تعیین تکلیف شدن بدهی شرکت های نفتی اروپایی به ایران
پس از اعلام خبر قطع صادرات نفت، ایران شروطی را برای ادامه صادرات پیش روی شرکت های اروپایی شش کشور یونان، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، هلند و فرانسه قرار داد. از جمله عقد قراردادهای بلند مدت 2 تا 5 سال، مشخص شدن نحوه پرداخت وجوه و حذف قید فورس ماژور در قراردادها و متعاقب آن سایر قراردادها از جمله با شرکت های توتال و شل فسخ شد.
برخی از کشورهای عربی از جمله عربستان در هماهنگی با آمریکا اعلام کردند حاضرند استخراج نفت خود را افزایش دهند. کنت پولاک نویسنده معروف آمریکایی در نیویورک تایمز گفت، عربستان سعودی وعده داده کمبود نفت ایران را جبران می‌کند، اما بسیاری از کارشناسان این را زیر سوال برده که آیا ریاض واقعا می‌تواند برای مدتی طولانی چنین کاری را بکند و یا اینکه فقط برای مدتی کوتاه قادر به انجام آن خواهد بود و یا اینکه صرفا یک بلوف نسبت به همسایه قدرتمند خود زده است؟ کارشناسان می‌گویند، جایگزین کردن نفت ایران توسط عربستان سعودی امر آسانی نیست که به همین راحتی انجام پذیر باشد.
یکی از نکاتی که بایستی در این فرایند به آن توجه داشت این است که عرضه نفت در ایران در انحصار شرکت ملی نفت است که مزیتی برای کنترل و مدیریت فروش محسوب می شود. اما انحصار در تقاضا برای نفت ایران خارج از منطقی و توجیه ناپذیر است. مشتریان نفتی ایران می توانند از میان تمام کشورهای جهان و بعضا شرکت های چند ملیتی باشند و در عین حال در رقابت با یکدیگر بتوانند خرید خود را انجام دهند. وزارت نفت ایران در این مورد می تواند سیاست هایی را اتخاذ نماید تا ضمن حذف مافیای فروش نفت و دلالهایی که تقاضا را در انحصار خود قرار می دهند، اولا باعث رونق صنعت نفت و فراورده های نفتی شده و در ثانی با تحریم های نفتی هر گروه و کشوری مقابله نماید. برخی از این سیاست ها عبارتند از:
- عرضه نفت به مشتریان حقیقی و شرکت های خصوصی به صورت شفاف و با قیمت اوپک.
- رونق دادن بورس نفت و تشویق سرمایه گذاران جهت خرید نفت از طریق این بورس.
- افزایش ظرفیت پالایشگاه های داخلی و تبدیل نفت خام به فراورده های مختلف و سپس صادرات آنها به کشورهای متقاضی.
- اجرای سریعتر برنامه توسعه در راستای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی.