پدافند غیرعامل یک دانش بین‌رشته‌ای است

به گزارش پایداری ملی، سردار «سید داوود رسولی» معاون آموزش و پژوهش سازمان پدافند غیرعامل کشور می‌گوید: پدافند غیرعامل یک علم بین رشته‌ای است و در حوزه‌های وسیعی همچون علوم پایه، علوم مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی و هنر مورد استفاده قرار می‌گیرد لذا نمی‌توانیم بگوییم پدافند غیرعامل فقط در امور نظامی کاربرد دارد. درگفت‌وگو با وی به بررسی وضعیت آموزش در حوزه پدافند غیرعامل، راهکارها و چالش‌های پیش رو پرداخته‌ایم. متن ذیل مشروح مصاحبه خبرنگار «صیانت پایدار» با ایشان است.

سردار به عنوان نخستین سوال! از منظر شما پدافند غیرعامل چیست و چه اهمیتی در شرایط فعلی دارد؟!

ببینید پدافند غیرعامل یک علم بین رشته‌ای است و در حوزه‌های وسیعی همچون علوم پایه، علوم مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی و هنر مورد استفاده قرار می‌گیرد لذا نمی‌توانیم بگوییم پدافند غیرعامل فقط در امورات نظامی کاربرد دارد. به عنوان مثال ما در علوم مهندسی اگر یک ساختمان را درنظر بگیریم مصالح ساختمان، اسکلت ساختمان را در نظر بگیریم ایمنی ساختمان تلقی می‌شود اگر برای همان ساختمان سیستم‌های مانیتورینگ و دوربین‌های مداربسته قرار دهیم و یک نگهبان برای آن پیش‌بینی کنیم و توری حصاری (فنس)‌گذاری کنم این برابر است با موضوع امنیت این ساختمان و یا اگر برای این ساختمان یک پناهگاه درست کنیم که در زمان حملات موشکی بتواند مقابله کند و جلوی آسیب‌های ناشی از این حملات را بگیرد این می‌شود پدافند غیرعامل. ما چه در بلایای طبیعی و چه در بلایای غیرطبیعی و انسانی استحکام ساختمان و حفظ امنیت جانی ساکنین آن را تامین کنیم به نوعی در مسیر دفاعی گام برداشته‌ایم و مباحث پدافندی را در مورد آن ساختمان لحاظ کرده‌ایم، حال برای درک بهتر موضوع مثال‌های دیگری میزنم. اگر ما در طبقه منفی سوم یک بیمارستان یک اتاق عمل بسازیم این یعنی که ما دقیقا یک اصل پدافندی را در ساخت آن بیمارستان رعایت کرده‌ایم و یا اگر در یک نیروگاه تجهیزات و سامانه‌های دیسپچینگ را که در طبقات فوقانی آن نیروگاه قرار دارد به طبقات منفی انتقال دهیم باز هم توانسته‌ایم یکی از اصول پدافندی را در مورد یک مرکز حساس و حیاتی رعایت کنیم.

برخی پدافند غیرعامل را صرفا در مورد بحث نظامی تلقی می‌کنند که این نوع برداشت کاملا اشتباه است باید عرض کنم در پدافند غیرعامل موجودات زنده انسان، حیوان، نباتات و موجودات غیرزنده مثل ساختمان‌ها، راه‌ها، مراکزدرمانی و آموزشی، شهرک‌های صنعتی و... همه بنا به ماهیت خود در حوزه فعالیت سازمان پدافند غیرعامل هستند، به بیان دیگر به هر اقدام غیرمسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی‌انسانی، ساختمان‌‌ها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان‌های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن گردد، پدافند غیرعامل گفته می‌شود. یعنی ما در جنگ و یا مواقع بحران باید این آمادگی را داشته باشیم تا آب و تغذیه مردم برقرار باشد و اقدامات ما به‌گونه‌ای باشد که باعث فریب و انحراف دشمن، حفظ زیرساخت‌ها و نجات جان انسان‌ها شود تا باعث ایجاد بازدارندگی و پایداری، تسهیل در مدیریت، تداوم خدمات‌رسانی شود. به طور کلی می‌توان گفت که این‌ها تعریفی از پدافند غیرعامل هستند.

پدافند غیرعامل از نظر آموزشی در چه وضعیتی قرار دارد؟!

پدافند غیرعامل پاشنه آشیل هر کشوری است. هیچ مسئول و کشوری این موضوع را عنوان نمی‌کند که کشورش در چه سطحی از آمادگی پدافندی قرار دارد و چه اقداماتی را در این خصوص انجام داده است. پدافند غیرعامل مثل یک مقاله ISI نیست که در آن تعداد فعالیت‌های یک کشور در حوزه پدافند غیرعامل در آن شمرده شود. مثلا بگوییم که ما در ایران در حوزه پدافند 10 یا 15 کار را انجام داده‌ایم و کشور دیگر5 کار انجام داده و مقایسه کنیم. یک کشور ممکن است در ظاهر زیر ساخت حمل نقل مثل مترو درست کنند و گسترش دهد ولی همان مترویی که ساخته شده شاید به نوعی یک طرح پدافندی باشد یا به نوعی طرح تخلیه شهرهای پرجمعیت در زمان بحران و یا جنگ همین تونل‌های مترو به عنوان راه‌های زیر زمینی باشد که در حوزه اقدامات پدافند غیرعامل هر کشور قرار می‌گیرد.

به‌طور کلی اقداماتی که یک کشور در راستای پیشرفت و توسعه خود انجام می‌دهد شاید در ظاهر پدافندعامل نباشد ولی طبیعتا در متن کار اقدامات و تدابیری سنجیده می‌شود که ممکن است آن طرح توسعه‌ای و زیرساختی دو یا چند منظوره مورد بهره‌برداری قرار گیرد به عنوان مثال کارخانه‌ای ساخته می‌شود که در زمان عادی یک کار بخصوص انجام می‌دهد ولی در زمان بحران ماموریت آن عوض شده و ماموریت پدافندی خود را انجام می‌دهد.

ما حرکت خودمان را از سال 1382 شروع کردیم و چون این حرکت هنوز نوپاست شاید فکر کنید ما پیشرفت چندانی نداشته‌ایم ولی باید خدمت شما عرض کنم به نسبت زمانی که سپری‌شده کارهای بسیار زیادی در حوزه پدافند غیرعامل صورت گرفته به نحوی که ما در برخی از موارد در قله‌های دانش هستیم. ما در حوزه‌های مختلف پدافندی همچون حوزه‌های زیستی و سایبری به دستاوردهای شگرفی رسیده‌ایم.

 این که ما مستقیما بخواهیم عنوان کنیم در چه جایگاهی هستیم شاید به نوعی کار درستی نباشد چون هیچ کشوری آخرین دستاورد‌های خود را در مورد مسائل زیرساختی و حیاتی اعلام نمی‌کند، اما این اطمینان وجود دارد که کشور در مسیر درستی از لحاظ پدافند غیرعامل قرار گرفته و پیشرفت‌های خوبی نیز در این حوزه حاصل شده است.

معاونت آموزش سازمان پدافند غیرعامل چه برنامه‌ای برای تقویت این سازمان در سطح آموزشی کشور دارد؟!

ما در مسئله آموزش و پرورش کتاب آمادگی دفاعی را در برنامه آموزشی وزارت آموزش پرورش داشتیم و هم اکنون این کتاب در سطوح مختلف آموزشی کشور تدریس می‌شود، سازمان پدافند غیرعامل نیز از این کتاب استفاده کرده و بخشی از مطالب حوزه پدافند غیرعامل را در یکی از فصل‌ها با همین عنوان به صورت اختصاصی گنجانده است، البته بخش‌های دیگری نیز که با موضوعات جنگ نرم و ... که برگرفته از مباحث پدافندی و مورد نیاز دانش‌آموزان عزیز بود نیز در برنامه آموزشی وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته است. این موضوع به این معنی است که دانش‌آموزان عزیز ما که آینده‌سازان این کشور هستند این آمادگی را دارند تا با ارائه این دروس بحث‌های دشمن شناسی و تهدیدشناسی را شناخته و آشنا شوند. در گام‌های بعدی و بحث‌ سیاست‌های کلی در شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس نقشه جامع علمی کشور ما جایگاه پدافند غیرعامل را در اولویت (ب) قرار داده‌ایم. بر اساس نقشه جامع علمی کشور دوره‌های کارشناسی را تصویب کردیم و پیگیر این موضوع هستیم که دو تا چهار واحد درسی را در حوزه پدافند غیرعامل در رشته‌های مختلف دانشگاهی ارائه کنیم، ولی هنوز این زمینه در آموزش عالی کشور به‌وجود نیامده است، یکی از مشکلاتی که ما در حوزه آموزش داریم این است که سیستم آموزش عالی ما هنوز نسبت به مباحث دفاعی آمادگی زیادی را ندارد و تمرکز خود را در مورد ایمنی و امنیت معطوف کرده است.

به عنوان مثال ما اگر از اقتصاددانان سوال کنیم که در مباحث اقتصادی ما جنگ اقتصادی داریم یا خیر؟ می‌گویتد نه ما رقابت اقتصادی داریم! ما تکانه‌های اقتصادی را داریم در صورتی که جنگ اقتصادی در مباحث علمی وجود دارد ما در این زمینه‌ها از کسانی که سردمداران آموزش کشورهستند میخواهیم که به موضوعات رسیدگی کنند، ما در خیلی از حوزه علمی با دشمنان درحال جنگ هستیم.

حفاظت از زیرساخت‌ها علومی هستند که کشورهای اروپایی، آمریکا، استرالیا و کانادا آن را تدریس می‌کنند لذا ما نیاز داریم بر اساس آن چیزی که در نقشه جامع علمی کشور مشخص شده گام‌های جدی‌تری داشته باشیم. البته باید این نکته را عرض کنم که به لطف خدا این دو وزارت‌خانه یعنی وزارت علوم و وزارت بهداشت کارهای بسیار قابل توجهی را انجام داده‌اند. ما در وزارت علوم انجمن علمی و نشریه علمی و پژوهشی و دوره‌های مختلفی را به تصویب رساندیم ولی این روند می‌توانست سریع‌تر باشد و این باب باز است تا گام‌های بهتری را در این زمینه با همکاری همه وزارت‌خانه‌ها و دانشگاه‌ها برداریم.

چندی پیش سردار جلالی از خلاء برخی رشته‌های مرتبط با پدافند غیرعامل انتقاد کرده بود. تحلیل شما در این خصوص چیست؟!

پدافند غیرعامل چون علم بین‌رشته‌ای است و بخاطر شرایط خاص خودش باعث می‌شود که ما در تمام حوزه‌ها احساس کنیم که این خلاء وجود دارد. یعنی به اگر بخواهیم به اصطلاح در بحث کشاورزی وارد شویم باید به مبحث نباتات که خودش موضوع گسترده‌ای است ورود کنیم. در حوزه آبزیان در حوزه دامپروری و پرورش طیور در مباحث دیگر مانند انرژی ما در این حوزه مشکلات گسترده‌ای داریم ولی فعلا فقط در حوزه بهره‌برداری فعالیت می‌کنیم و در صنایع تبدیلی آن کار آنچنانی نتوانستیم انجام دهیم، یا ذخیره‌سازی انرژی کشورهای دیگر در این حوزه مقبره‌های نمکی، سنگی دارند و تا شش ماه سوخت را ذخیره‌سازی می‌کنند ولی ما هم‌اکنون سوخت را پس از برداشت استفاده می‌کنیم.

نگاه ما در سازمان پدافند غیرعامل به آموزش در سطوح عالی و عمومی است، کشورهای دیگر در رابطه با بحث امنیت خود دانشگاه‌هایی را تاسیس کرده‌اند، در صربستان یک دانشگاه با عنوان امنیت وجود دارد که قریب به 90 هزار دانشجو در رشته‌های مختلف در آن مشغول به تحصیل هستند، به هرحال ما نیاز داریم که در مباحث مختلف مثل پزشکی، شیمیایی، زیستی دوره‌های تکمیلی داشته باشیم. در حال حاضر ما در نظام مهندسی دو واحد آن هم به صورت اختیاری که صرفا جهت ارتقای سطح دانش ارائه می‌شود را فراهم کردیم ولی در دروس اجباری ما چیزی به عنوان پدافند غیرعامل نداریم. در این رشته‎ها می‌طلبد که به حوزه پدافند غیرعامل توجه ویژه‌ای شود.

درحوزه علوم انسانی، در رشته‌های مرتبط با اقتصاد، مدیریت رسانه مشکلاتی داریم. در بحث مدیریت رسانه بحث‌های جدی داریم که به عنوان مثال خبرنگار چه سوالاتی را عنوان کند. شاید سوالاتی که خبرنگار می‌کند بجا باشد ولی همین اطلاعاتی که مصاحبه شونده ارائه می‌دهد اطلاعاتی باشد که برای دشمن اهمیت زیادی دارد، ما باید مصاحبه‌شونده و مصاحبه‌کننده را نسبت به موضوع امنیت ملی توجیه کنیم. این موضوع در دوره‌های مدیریت رسانه، عملیات روانی، اقتصاد وجود ندارد. اینها مشکلاتی است که وجود دارد.

در برخی رشته‌های مرتبط با پدافند غیرعامل خلاء جدی داریم

سردار جلالی می‌گویند وقتی بنده به پدافند غیرعامل نگاه می‌کنم میبینم که تمام موضوعات جاری کشور در آن وجود دارد. بعضا مشاهده شده یک نماینده مجلس حرف‌هایی می‌زند که با منافع ملی و امنیت ملی در تضاد است، امکان دارد آن نماینده تحصیل کرده و استاد دانشگاه هم باشد. این که برخی مسئولان ما اطلاعاتی در مورد مباحث امنیت کشور و منافع ملی ندارند، خلاءهایی است که در آموزش عالی کشور وجود دارد بعضی از این خلاء‌ها با ارائه دروسی که خدمتتان عرض کردم قابل جبران است برخی با تحصیل در گرایش دوره‌های مختلف مثلا در حوزه اقتصاد مقاومتی ما چند دوره کارشناسی ارشد در کشور و آموزش عالی داریم ؟ سازمان پدافند غیرعامل توانست یک رشته در مقطع کارشناسی ارشد در اقتصاد مقاومتی راه‌اندازی کند در صورتی که اگر بخواهیم اقتصاد مقاومتی را توسعه دهیم باید در گرایش‌های مختلف مثل معدن، صنعت، انرژی و... دوره‌های بسیار زیادی را تعریف کنیم.

در مقطع کارشناسی ارشد رشته مدیریت رسانه نیز می‌توانیم دوره‌های مختلفی اعم از مدیریت شبکه‌های اجتماعی، مدیریت رسانه‌های نوشتاری، دوره‌های تکمیلی رسانه‌های برخط و تلویزیون راه‌اندازی کنیم. وقتی این علم در آن رشته وجود ندارد ما در آن آسیب‌پذیر بوده و هستیم.

 بهترین ابزار برای رفع این آسیب‌ها این است که ما فرهنگ آموزش پدافند غیرعامل را گسترش و آن را در سیستم آموزشی کشور نهادینه کنیم و در ساختار و سازمان خود از آن استفاده کنیم. سازمان پدافند غیرعامل به دنبال این موضوع نیست که دانشگاهی با این عنوان تاسیس کند، این نه سیاست ستادکل نیروهای مسلح است نه سیاست ریاست سازمان پدافند غیرعامل. ما به لطف خدا از نظر داشتن مراکز علمی در کشور مشکلی نداریم ما مراکز علمی خوبی چه در بخش نظامی و چه در بخش غیرنظامی داریم. ما باید دانشگاه‌ها و مراکز علمی خودمان را به صورت هدفمند و با جهت‌دهی درست به سمت آموزش پدافند غیرعامل ببریم، ما اگر بتوانیم 120 دانشگاه دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور و علمی کاربردی را در مباحث پدافند غیرعامل فعال کنیم و پدافند غیرعامل را در آنها نهادینه کنیم هنر کردیم ما با این کار می‌توانیم یک جمعیت 4 میلیونی را با پدافند غیرعامل آشنا کنیم و آموزش دهیم این بهتر است یا یک دانشگاه با ظرفیت 90 هزارنفر تاسیس کنیم؟

از لحاظ الگو گرفتن نیز باید نگاه کنیم علم نانو چگونه در کشور رشد کرد، رشد علم نانو واقعا عالی بوده است تا جایی که الان ما در این علم یکی از پنج کشور برتر جهان هستیم، پدافند غیرعامل نیز باید با همین روش با تشکیل یک کمیته در شورای عالی انقلاب فرهنگی کاری کنند که پدافند غیرعامل در سیستم آموزشی کشور ساری و جاری شود. اندیشمندان ما باید دراینباره تبادل نظر داشته باشند. مثلا در علوم پایه ما نباید به نتیجه‌هایی بر بخوریم که دانشگاه‌های فیزیک هسته‌ای را تعطیل کنند. ما باید مباحث را در چارچوب خاص خود پدافند غیرعامل انجام دهیم.

در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.

شما تصور می‌کنید آمریکایی‌ها به چه دلیل در خلیج فارس حضور دارند؟ بگفته خودشان برای حفظ امنیت ملی خود در منطقه حضور دارد این‌ها مثلا پدافند غیرعامل را دارند برای کشور خودشان در خلیج فارس اجرا می‌کنند و با این شعار جلو می‌روند، ما هم برای حفاظت از کشورمان به موشک نیاز داریم، همانطور که وزیر امورخارجه عنوان کرد ما از شمشیر که نمی‌توانیم برای حفاظت از خودمان استفاده کنیم ما باید موشک داشته باشیم و قدرت بازدارندگی ما نیز در مقابل آنها موشک است.

ممنون که وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.

من هم سپاسگزارم