دکتر ابراهیم رزاقی استاد بازنشسته اقتصاد ایران و مولف چندین کتاب در حوزه اقتصاد کلان به بررسی مهمترین تهدیدات اقتصادی پیش روی کشور در شرایط فعلی پرداخته‌ایم و از نگاه این کارشناس اقتصادی مسائل حوزه پدافند غیرعامل را تحلیل کرده‌ایم.
به گزارش پایداری ملی، تمرکز اصلی تحقیقات ولی در خصوص توسعه و مساله نفت در ایران است. در گفت‌وگوی با وی به بررسی مهمترین تهدیدات اقتصادی پیش روی کشور در شرایط فعلی پرداخته‌ایم و از نگاه این کارشناس اقتصادی مسائل حوزه پدافند غیرعامل را تحلیل کرده‌ایم.
جناب دکتر به عنوان نخستین سوال! اساسا مهمترین تهدید اقتصادی پیش روی کشور را چه می‌دانید؟!
ببینید سیاست کلی غرب در قبال کشورهای درحال توسعه همچون ایران این است که ما فقط نفت بفروشیم و همه‌چیز را وارد کنیم. وقتی فضا چنین است عملا ما همان مسیری که آنها می‌خواهند را انجام می‌دهیم. چون نفتمان را به آنها می‌فروشیم و این نفت را در داخل فراوری نکرده‌ایم و وقتی در داخل تبدیل به احسن نکرده‌ایم اقتصاد کشور هیچ وقت با رشد مطلوب همراه نبوده است و هرچه زمان گذشته است تولیدات دیگرمان نیز تعطیل شده است. صادراتمان درخصوص کالاهای غیرنفتی نیز بیشتر وابسته به درآمد نفت و محصولات پتروشیمی است و این مکانیسم اقتصادی هم موجب می‌شود طبقه بسیار ثروتمند اشرافی پدید آید که به عناوین مختلف بر امکانات داخلی تاثیر می‌گذارد و ادامه این رویه نیز یعنی فقر بیشتر، ناامیدی بیشتر و نبود تولید!
از نظر شما اساسا مختصات یک اقتصاد تاب‌آور در برابر بحران‌هایی با منشاء داخلی و خارجی چیست؟!
قبل از اینکه به این سوال جواب دهم باید به یک مقدمه اشاره داشت. به نظرم ما اگر بتوانیم مفاد قانون اساسی را به طور کامل پیاده کنیم می‌توانیم در زمینه اقتصادی نیز موفق باشیم. برای مثال اصل 2 قانون اساسی جهت‌گیری کلی اقتصاد ما را معرفی می‌کند و در اصل سوم تاکید می‌کند که دولت باید مقدمات دست‌یابی به این اهداف را فراهم آورد. اصل 43 و 44 قانون اساسی نیز موادی را معرفی می‌کند که برای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشهکن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، با حفظ آزادی او، اقتصاد جمهوری اسلامی ایران را شکل می‌دهد.
من بر این باورم که در دفاع مقدس علی‌رغم تمام صدماتی که دشمن با کمک اغلب کشورهای دنیا به کشور زد اما کشور با رهبری حضرت امام خمینی(ره) به گونه‌ای عمل کرد که نه تنها تهاجم را دفع کردیم بلکه یک نیروی بالقوه‌ای بوجود آوردیم که آن نیروی بالقوه اگر سرکار می‌آمد و ما همان مسیر را طی می‌کردیم اکنون یکی از کشورهای صنعتی بودیم و کشورهای اطراف خودمان را نیز صنعتی کرده بودیم. اما از بعد از جنگ تا کنون ما حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار واردات کالا و خدمات داشته‌ایم. باید دید این واردات کالا و خدمات چگونه بوده که ما فقط ۲۳ میلیون شغل ایجاد کرده‌ایم درصورتی که ما درحال حاضر ۶۶ میلیون ایرانی داریم که در سن کار هستند و شغلی ندارند.
اما در سال‌های اخیر به نظر من آن نیروی اجتماعی که در سال‌های دفاع مقدس پدید آمد در حال تخریب شدن است. حمایت از مستضعفین جای خود را به اشرافی‌گری داده است و همین موضوع باعث شده نارضایتی بین عموم مردم نیز پدید آید. به راستی باید بپرسیم که علت این اتفاقات چیست. ما اگر به طور واقعی به اصول انقلاب پای‌بند باشیم مطمئنا اقتصاد کشور نیز تاب‌آور تر می‌شود اما مشکل اینجاست که بعضا در سطح مسئولان دیده می‌شود که روحیه حمایت از مستضعفین جای خود را به رویکردهای سرمایه‌داری داده است. بدون شک دشمن به دنبال عزت ما نیست و اگر بتواند ایران را هم شبیه به سوریه درگیر یک جنگ تمام‌عیار می‌کند ولی در دوران دفاع مقدس ما نشان دادیم که می‌توانیم در برابر دشمن ایستادگی کنیم و کشور را نیز به پیش ببریم.به نظرم ما باید فرهنگ مقاومت را تقویت کنیم.
رهبر معظم انقلاب اسلامی اقتصاد مقاومتی را با عبارت «درون‌زای برون‌نگر» تبیین کرده‌اند. چه کاری باید کرد که به این مدل اقتصادی دست یابیم؟
من فکر می‌کنم این فکر کاملا درست است. در گام نخست ما باید دلار را از اقتصادمان خارج کنیم و دلار درسطح بین‌المللی هم صدمه ببیند. ولی اقتصاد ایران در شرایط کنونی یک اقتصاد وابسته به نفت و خام‌فروشی است و ارزش افزوده و اشتغال محصولات ما در کشورهای دیگر قرار می‌گیرد. متاسفانه ما پول نفت را نیز صرف واردات اغلب کالاهای مصرفی می‌کنیم.
اگر ما بخواهیم به اقتصاد مطلوب دست یابیم ابتدا باید این فرایند را متوقف کنیم. یعنی مساله خام‌فروشی و واردات گسترده کالاها. این اهداف نیازمند مدیریت و همچنین مبارزه با دست‌هایی است که نفعشان در افزایش واردات به کشور است. بعضی‌ها اساسا مایل نیستند تولیدات داخلی رونق بگیرد و ایران از کالای خارجی بی‌نیاز شود.
اما اگر بتوانیم واردات را مهار کنیم و از سوی دیگر درآمدهای نفتی را نیز صرف واردات ماشین‌آلات پیشرفته کنیم و تولید داخلی را حمایت کنیم آنگاه اقتصاد کشور رشد خواهد یافت. تجاربی مثل صنایع دفاعی، صنایع فضایی، صنعت هسته‌ای و ... نشان می‌دهد اگر دولت از بخش‌های داخلی حمایت کند منابع انسانی لازم جهت دست‌یابی به توسعه در داخل کشور وجود دارد.
مشکل اساسی ما همین وابستگی به درآمدهای نفتی است. اگر ما روزی بتوانیم نفت خود را خام‌فروشی نکنیم مطمئن باشید از یک طرف ما سود می‌بریم و از طرف دیگر دشمنان متضرر می‌شود چرا که اساسا اقتصادی کشورهای سرمایه‌داری تا حدود زیادی متکی به واردات نفت است.
منبع: صیانت پایدار
جناب دکتر به عنوان نخستین سوال! اساسا مهمترین تهدید اقتصادی پیش روی کشور را چه می‌دانید؟!
ببینید سیاست کلی غرب در قبال کشورهای درحال توسعه همچون ایران این است که ما فقط نفت بفروشیم و همه‌چیز را وارد کنیم. وقتی فضا چنین است عملا ما همان مسیری که آنها می‌خواهند را انجام می‌دهیم. چون نفتمان را به آنها می‌فروشیم و این نفت را در داخل فراوری نکرده‌ایم و وقتی در داخل تبدیل به احسن نکرده‌ایم اقتصاد کشور هیچ وقت با رشد مطلوب همراه نبوده است و هرچه زمان گذشته است تولیدات دیگرمان نیز تعطیل شده است. صادراتمان درخصوص کالاهای غیرنفتی نیز بیشتر وابسته به درآمد نفت و محصولات پتروشیمی است و این مکانیسم اقتصادی هم موجب می‌شود طبقه بسیار ثروتمند اشرافی پدید آید که به عناوین مختلف بر امکانات داخلی تاثیر می‌گذارد و ادامه این رویه نیز یعنی فقر بیشتر، ناامیدی بیشتر و نبود تولید!
از نظر شما اساسا مختصات یک اقتصاد تاب‌آور در برابر بحران‌هایی با منشاء داخلی و خارجی چیست؟!
قبل از اینکه به این سوال جواب دهم باید به یک مقدمه اشاره داشت. به نظرم ما اگر بتوانیم مفاد قانون اساسی را به طور کامل پیاده کنیم می‌توانیم در زمینه اقتصادی نیز موفق باشیم. برای مثال اصل 2 قانون اساسی جهت‌گیری کلی اقتصاد ما را معرفی می‌کند و در اصل سوم تاکید می‌کند که دولت باید مقدمات دست‌یابی به این اهداف را فراهم آورد. اصل 43 و 44 قانون اساسی نیز موادی را معرفی می‌کند که برای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشهکن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، با حفظ آزادی او، اقتصاد جمهوری اسلامی ایران را شکل می‌دهد.
من بر این باورم که در دفاع مقدس علی‌رغم تمام صدماتی که دشمن با کمک اغلب کشورهای دنیا به کشور زد اما کشور با رهبری حضرت امام خمینی(ره) به گونه‌ای عمل کرد که نه تنها تهاجم را دفع کردیم بلکه یک نیروی بالقوه‌ای بوجود آوردیم که آن نیروی بالقوه اگر سرکار می‌آمد و ما همان مسیر را طی می‌کردیم اکنون یکی از کشورهای صنعتی بودیم و کشورهای اطراف خودمان را نیز صنعتی کرده بودیم. اما از بعد از جنگ تا کنون ما حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار واردات کالا و خدمات داشته‌ایم. باید دید این واردات کالا و خدمات چگونه بوده که ما فقط ۲۳ میلیون شغل ایجاد کرده‌ایم درصورتی که ما درحال حاضر ۶۶ میلیون ایرانی داریم که در سن کار هستند و شغلی ندارند.
اما در سال‌های اخیر به نظر من آن نیروی اجتماعی که در سال‌های دفاع مقدس پدید آمد در حال تخریب شدن است. حمایت از مستضعفین جای خود را به اشرافی‌گری داده است و همین موضوع باعث شده نارضایتی بین عموم مردم نیز پدید آید. به راستی باید بپرسیم که علت این اتفاقات چیست. ما اگر به طور واقعی به اصول انقلاب پای‌بند باشیم مطمئنا اقتصاد کشور نیز تاب‌آور تر می‌شود اما مشکل اینجاست که بعضا در سطح مسئولان دیده می‌شود که روحیه حمایت از مستضعفین جای خود را به رویکردهای سرمایه‌داری داده است. بدون شک دشمن به دنبال عزت ما نیست و اگر بتواند ایران را هم شبیه به سوریه درگیر یک جنگ تمام‌عیار می‌کند ولی در دوران دفاع مقدس ما نشان دادیم که می‌توانیم در برابر دشمن ایستادگی کنیم و کشور را نیز به پیش ببریم.به نظرم ما باید فرهنگ مقاومت را تقویت کنیم.
رهبر معظم انقلاب اسلامی اقتصاد مقاومتی را با عبارت «درون‌زای برون‌نگر» تبیین کرده‌اند. چه کاری باید کرد که به این مدل اقتصادی دست یابیم؟
من فکر می‌کنم این فکر کاملا درست است. در گام نخست ما باید دلار را از اقتصادمان خارج کنیم و دلار درسطح بین‌المللی هم صدمه ببیند. ولی اقتصاد ایران در شرایط کنونی یک اقتصاد وابسته به نفت و خام‌فروشی است و ارزش افزوده و اشتغال محصولات ما در کشورهای دیگر قرار می‌گیرد. متاسفانه ما پول نفت را نیز صرف واردات اغلب کالاهای مصرفی می‌کنیم.
اگر ما بخواهیم به اقتصاد مطلوب دست یابیم ابتدا باید این فرایند را متوقف کنیم. یعنی مساله خام‌فروشی و واردات گسترده کالاها. این اهداف نیازمند مدیریت و همچنین مبارزه با دست‌هایی است که نفعشان در افزایش واردات به کشور است. بعضی‌ها اساسا مایل نیستند تولیدات داخلی رونق بگیرد و ایران از کالای خارجی بی‌نیاز شود.
اما اگر بتوانیم واردات را مهار کنیم و از سوی دیگر درآمدهای نفتی را نیز صرف واردات ماشین‌آلات پیشرفته کنیم و تولید داخلی را حمایت کنیم آنگاه اقتصاد کشور رشد خواهد یافت. تجاربی مثل صنایع دفاعی، صنایع فضایی، صنعت هسته‌ای و ... نشان می‌دهد اگر دولت از بخش‌های داخلی حمایت کند منابع انسانی لازم جهت دست‌یابی به توسعه در داخل کشور وجود دارد.
مشکل اساسی ما همین وابستگی به درآمدهای نفتی است. اگر ما روزی بتوانیم نفت خود را خام‌فروشی نکنیم مطمئن باشید از یک طرف ما سود می‌بریم و از طرف دیگر دشمنان متضرر می‌شود چرا که اساسا اقتصادی کشورهای سرمایه‌داری تا حدود زیادی متکی به واردات نفت است.
منبع: صیانت پایدار