پدافند غیرعامل در میدان عمل

امروز آخرین روز هفته نکوداشت پدافند غیرعامل است که امسال با شعار «پدافند غیرعامل؛ تاب‌آوری زیرساختی، پایداری اجتماعی» برنامه‌هایی را در سراسر کشور به اجرا گذاشت. شعارها و همایش‌هایی که اگر با اقتضائات درست تحلیلی و اجرایی آمیخته نشود، در میدان عمل نتیجه نخواهد داد و چه‌بسا چنین خطاهایی از خطای موشکی نیز خطرناک‌تر باشد.
سازمان پدافند غیرعامل در سال ۱۳۸۲ تشکیل شد و در این سال‌ها همواره با تهدیدهای پیدا و پنهان فراوانی روبه‌رو بوده است؛ اما نخستین آزمون جدی آن را باید در عرصه جنگ تحمیلی ۱۲روزه دید. آزمونی که گرچه در برخی حوزه‌ها نظیر تداوم سیگنال صدا و سیما با وجود حمله به ساختمان مرکزی آن نمره قبولی گرفت، ولی در بسیاری از عرصه‌ها «نیاز به تلاش بیشتر» داشت.
نمود بارز این کاستی در غافلگیری ساختارهای سیاسی و حتی نظامی در برابر حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی علیه کشورمان بود که مورد اشاره سران نظام و فرماندهان عالی هم قرار گرفت. علاوه بر غافلگیری اولیه، مردم هم با نوعی رهاشدگی در دفاع از خود مواجه بودند و فقدان سیستم‌های هشدار سریع و پناهگاه کافی و عدم آموزش پیشینی، نتایج تلخی را آفرید.
در کشوری با سابقه تهدید ده‌ها ساله و با وجود شبکه گسترده آماده‌ای نظیر مساجد و بسیج مردمی، این بلاتکلیفی و بهت‌زدگی تا مدتی ادامه داشت و حتی توصیه‌های معمول ایمنی و پدافندی هم در دسترس مردم نبود و تنها پس از چند روز به تدریج با برخی تلاش‌های خودجوش و مردمی نسبتاً جبران شد.
البته باید اذعان کرد ارزیابی دقیق عملکرد سازمان پدافند غیرعامل به‌ویژه در حوزه زیرساخت‌ها نیاز به شفافیت بیشتر و پاسخ‌گویی مکفی دارد؛ هر چند که جایگاه ستادی سازمان موجب ابهاماتی در شفافیت عملکردی و مسئولیت‌پذیری آن می‌شود. در چنین ساختارهایی معمولاً تشکیل کمیته‌های ارزیابی و حقیقت‌یاب می‌تواند کمک‌کننده باشد، ولی متأسفانه تاکنون اقدامی در این راستا انجام نشده است.
اما مهم‌تر از پدافند غیرعامل در عرصه‌های زیربنایی و عمومی که به کاهش آسیب‌پذیری در برابر ضربات دشمن کمک می‌کند، لایه راهبردی پدافند غیرعامل است که به بازدارندگی و جلوگیری از حمله دشمن منجر می‌شود؛ از اصلاح ساختار مدیریتی و حاکمیت رسانه‌ای و مجازی تا حل مسائل بنیادی و آینده‌نگاری و سرانجام اصلاح خطای محاسباتی دشمن. این لایه را با سرفصل «کاهش طمع کشورهای تهدیدکننده و متخاصم» در اهداف کلان سازمان نیز می‌توان دید.
جنگ اخیر نشان داد برخلاف تصورات رایج در سیاست خارجی که تنش‌زایی، نمایش قدرت، پرهیز از گفت‌وگو و ایجاد بهانه را عامل جنگ می‌داند، ارسال پیام‌های ضعف و انفعال است که به خطای محاسباتی دشمن کمک کرده و او را به تعدی و تجاوز تشویق می‌کند. چندی پیش علی شمخانی، نماینده رهبر معظم انقلاب در شورای دفاع گفته بود عملیات‌های وعده صادق ۱ و ۲ نتایج مورد نظر را نداشت و همین برآورد ضعف، سبب حمله اسرائیل به کشور شد.
اما چند روز پیش فاکس‌نیوز به نقل از متیو کرونیگ، معاون شورای آتلانتیک و استراتژیست پنتاگون نوشت: «قمار ترامپ جواب داد و با کمترین هزینه به ایران حمله کردیم. مخالفانی که حمله به ایران را فاجعه‌بار ارزیابی کرده بودند اشتباه می‌کردند و نگرانی‌ها در مورد انتقام ایران و جنگ گسترده در سراسر منطقه اغراق‌آمیز بود. چون ایران در جنگ ۱۲روزه کاملاً کنترل ‌شده جنگید». تحلیلی که نشان می‌دهد خطای محاسباتی دشمن کماکان پابرجاست و سیاست‌گذاری برای رفع این خطای محاسباتی، نمایش واقعی قدرت نظامی و امنیتی کشور و اراده برخورد با متجاوز با هدف ایجاد بازدارندگی باید در صدر اولویت‌های پدافند غیرعامل در سطوح راهبردی قرار گیرد.