عوامل تأثیرگذار بر بحران سودان/ساختار سیاسی آتی چگونه خواهد بود؟

به گزارش پایداری ملی، مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی (CSIS) در مقاله‌ای به قلم «جود دیور مونت» Judd Devermont، مدیر برنامه آفریقای این مرکز به بررسی تحولات اخیر سودان پرداخته است.

سودان که از حدود چهار ماه پیش در پی حذف یارانه نان و سوخت دستخوش اعتراضات، انقلاب و پس از آن کودتا شد. اکنون در دست دولت انتقالی است که در دست نظامیان است و این با خواست ملت مغایر است. تظاهرات کنندگان می‌گویند تا نیروی نظامی قدرت را ترک نکند از اعتراض دست بر نمی‌دارند. هرچند طبق این مقاله عوامل زیر در رسیدن به این هدف تأثیر گذارند: حمایت سرویس امنیتی از تحولات جدید، مقاومت تظاهرات کنندگان و نقشی که کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیج فارس در این تحولات ایفا می‌کنند.

در ادامه ترجمه این مطلب آمده است:

یازده آوریل ۲۰۱۹ نیروهای نظامی سودان «عمر البشیر» که برای سه دهه حاکمیت این کشور بر عهده داشت را برکنار کرد. اولین معاون رئیس جمهور سودان و وزیر دفاع این کشور «احمد عوض بن عوف» اعلام کرده است که او یک دولت انتقالی دو ساله تشکیل خواهد داد. او قانون اساسی و شورای وزیران را منحل کرده، او همچنین برای سه ماه حالت فوق العاده اعلام کرده است و یک ماه از ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح حکومت نظامی اعلام کرده است. مردم سودان که برای چهار ماه به اعتراضات خود ادامه داده‌اند اکنون اعلام کرده‌اند انتقال قدرت با شرایط حاضر را قبول نخواهند کرد و صحنه را برای مقابله‌ای شدید و احتمالاً توأم با خشونت آماده کرده‌اند.

در دسامبر ۲۰۱۸ دولت عمر البشیر که با کمبود منابع مالی مواجه بود یارانه نان و سوخت را حذف کرد که این موضوع باعث به وجود آمدن تظاهراتی سراسری شد. معترضان فوراً در شعارهای خود از ادبیات ضد نظام استفاده کردند از جمله فراخوانی به انقلاب و برکناری رئیس جمهور. البشیر در آغاز مانند بسیاری از مستبدان اعتراضات را ندیده گرفت و ادعا کرد اینها تنها حرکت‌هایی است که منشأ آن شبکه‌های اجتماعی هستند. او به حامیان این جنبش گفت با واتس آپ و فیس بوک نمی‌توان دولت یا رئیس جمهور را عوض کرد. مضایقه کردن‌های البشیر تظاهرات کنندگان را قاطع‌تر کرد و باعث شد با تسکین هایی چون افزایش حقوق‌ها و منابع جوامع روستایی آرام نگیرند. او حالت فوق العاده اعلام کرد، گفته‌هایش را برای اصلاح قانون اساسی تعلیق کرد تا شرایط دیگری را پیش آورد و مهره‌های داخلی کلیدی نظام را در پست‌های بالای دولتی قرار داد، از جمله دادن پست رهبری حزب حاکم به پیگیری کننده جنایات جنگی دیوان کیفری بین المللی.

مجموعه فریب‌ها و تهدیدهای او نتوانست معترضان را بترساند. اعتراض‌های تهدید کننده رژیم در سودان تاریخ غنی دارد که در سال ۱۹۶۴ و ۱۹۸۵ حکومت نظامی را پایان دادند. هرچند این اعتراضات از نظر منطقه، طول مدت و ساختار متفاوت بودند.

اعتراض‌ها در پایتخت متمرکز نبودند و در همه جای کشور زبانه کشیدند حتی در روستایی که زادگاه عمر البشیر بود. اعتراض‌ها بیش از چهار ماه ادامه داشت نه مانند دهه ۱۹۶۰ و۱۹۸۰ که تنها چند هفته به طول انجامید. زنان حدود دو سوم اعتراض کننده ها را تشکیل می‌دادند و در تظاهرات پیشرو بودند ویدئوی نمادینی که از دانشجوی دختری به نام «آلاء صالح» Alaa Salah منتشر شده نمونه همین مسئله است.

زمانی که ده‌ها هزار سودانی در این هفته در خارطوم، مراکز فرماندهی را محاصره کردند تا سرویس امنیتی که ستونی اساسی در نظام او هستند را تحت فشار بگذارند و البشیر را سرنگون کنند. گزارش‌های زیادی وجود دارد که سربازان طرفداری معترضان را می‌کنند و از آنها طرفداری می‌کنند. پلیس قول داده است که مانع سرویس امنیت و اطلاعات ملی (RSF) می‌شود، این سرویس از «جنجوید های دارفور» (شبه نظامیان عرب دارفور) تشکیل شده است. پلیس همچنین گفت این سرویس امنیتی به مخالفت با مردم نخواهد پرداخت. این تیر آخری بود که به وسیله آن «عوض بن عوف» و دیگر نظام‌های داخلی حکومت کنترل را به دست گرفتند و عمر البشیر را دستگیر کردند.

نیروهای نظامی می‌خواهند این دولت انتقالی را پایان کار بدانند ولی این تنها آغاز کار است. برخلاف زیمباوه که مردمش تنها می‌خواهند «رابرت موگابه» را برکنار کنند انجمن‌های حرفه‌ای سودان (the Sudanese Professionals Association) اعلام کرده‌اند تا زمانی که نظامیان قدرت را ترک نکنند در خیابان‌ها خواهند ماند. چند عامل در تعیین اینکه آیا نیروی نظامی در تداوم کودتایش پیروز می‌شود یا نه نقش دارد: حمایت سرویس امنیتی از تحولات جدید، مقاومت تظاهرات کنندگان و نقش کلیدی همسایگان سودان و متحدانش در خلیج فارس.

سرویس امنیتی: اگر آمدن به خیابان‌ها به شدت عمر البشیر را سرنگون کرد همین عامل در مرحله دولت انتقالی هم می‌تواند مؤثر باشد. نظامیان ممکن است تظاهرات کنندگان را ندیده بگیرند و اقدامات شدیدی را برای پراکنده کردن آنها در نظر بگیرد. به گفته گروه‌های طرفدار حقوق بشر تاکنون حداقل ۶۰ نفر کشته شده‌اند، البته این در حالی است که بسیاری از ناظران بر این باورند که دولت در چهار ماه گذشته محدودیت‌های زیادی را اعمال کرده است.

تظاهرات کنندگان: تظاهرات کنندگان از خود مقاومت قابل توجهی نشان داده‌اند و احتمالاً با سرنگونی البشیر شجاع‌تر هم شده باشند. در صبح روز ۱۱ آوریل (۲۲ فروردین) جمعیتی از سودانی‌ها پیروزی خود را جشن گرفتند. مانند الجزایر، تظاهرات کنندگان به احتمال قریب به وقوع اعتراض‌ها را تا زمانی که تغییر آغاز شده را به سرانجام برسانند ادامه خواهند داد. هرچند تعهد آنها به ادامه اعتراض‌ها زمانی به آزمایش گذاشته خواهد شد که دولت سخت گیری بی رحمانه تری را آغاز کند. ماه رمضان ۵ ماه می (۱۵ اردیبهشت) آغاز می‌شود و شدت گرما افزایش خواهد یافت در چنین شرایطی ماندن در خیابان‌ها برای ادامه تظاهرات بسیار دشوار خواهد بود.

کشورهای منطقه و حوزه خلیج فارس: همسایگان سودان در شکل گیری این تغییر نقش خواهند داشت. در ماه‌های پایانی حکومت البشیر کشورهای حوزه خلیج فارس از کمک به آن سر باز زدند. اگر این کشورها به حمایت از «عوض بن عوف» ادامه ندهند، منابع مالی دولت انتقالی جدید تمام می‌شود و این دولت قانونمندی خود برای ماندن را نیز از دست می‌دهد.

اتیوپی و دیگر کشورهای قابل توجه منطقه نسبتاً در طول اعتراضات ساکت بوده‌اند. اگر نخست وزیر اتیوپی «آبی احمد»، رئیس جمهور کنیا «اوهورو کنیاتا» و رئیس جمهور اوگاندا «یوری موسونی» برنامه‌های انتقالی نیروی نظامی را رد کنند، «عوض بن عوف» فضای کمتری برای مانور در اختیار دارد.

در سناریوهایی که نظامیان و تظاهر کنندگان نمی‌توانند در راهی که در پیش دارند به توافق برسند احتمال دارد با خشونت و هرج و مرج روبرو شویم. هرچند بهترین سناریو این است که هیچکدام از طرف‌ها اجازه به وقوع پیوستن این گزینه را ندهند: نه دولت انتقالی تکنوکرات ها و برخی عوامل نیروهای حرفه‌ای و نه روشنفکران و کارشناسان سودانی. این بخشی از موفقیت‌های به دست آمده در تحولات کشور بورکینافاسو در سال ۲۰۱۴ بود. در حالی که دیپلمات پیشین این کشور به عنوان رئیس جمهور دولت انتقالی خدمت می کرده و نخست وزیرش از پیشروان سرویس امنیتی بود ولی کابینه‌اش ترکیبی از سیاستمداران و شخصیت‌های اجتماعی مدنی بود.

در حالی که در سودان با دو طرف روبرو هستیم، یعنی با مردم و آنها که کنترل را در دست دارند جامعه بین المللی و آمریکا باید با هر دو طرف رفتار مصالحه آمیز داشته باشند. البته این به یکسری ارتباطات دیپلماتیک نیاز دارد ولی احتمال این وجود دارد که تحولات به شکلی که اکنون با آن رو در رو هستیم غیر قابل قبول باشد و کودتا محسوب شود.

نخست آنکه واشنگتن باید تصریح کند که نیروی نظامی برخی از پیشرفت‌هایی که در طرح پیوستگی پنج جانبه حاصل شده است را در معرض خطر قرار می‌دهد که باعث اعمال برخی از تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۷ می‌شود.

دوم آنکه آمریکا باید به آرامی در رهبری اعتراضات شرکت کند مثلاً در انجمن‌های حرفه‌ای سودان (the Sudanese Professionals Association) و تنها در صورت ادامه برخی از عملکردهای دولت و بالا بردن سطح رضایت گسترده در مورد کمک به نظامیان و برخی حزب‌های حاکم که ارزشمند هستند به رایزنی بپردازد. در نهایت واشنگتن باید با کشورهای حوزه خلیج فارس و برخی رهبران منطقه‌ای مانند نخست وزیر اتیوپی «آبی احمد» هماهنگ عمل کند تا بتواند هر دو طرف را به سازش وا دارد.

برای سه دهه آمریکا سودان را به داشتن یک رهبری جدید دعوت می‌کرد و نباید فرصت تحولات اخیر را که در واقع تنها آغاز کار هستند را از دست بدهد.