بررسی نقش توده‌های آهکی و آبخوان‌های کارستی در تأمین منابع آبی

مریم جعفری اقدم، دانشجوی رشته جغرافیای طبیعی گرایش ژئومورفولوژی دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی دانشگاه اصفهان در رساله دکتری خود با عنوان «مدیریت منابع آب کارست با استفاده از مدل‌سازی لندفرم‌های کارستی» به مطالعه منابع آب کارست (مناطق مشخصی که از طریق انحلال سنگ بستر و توسعه شبکه زهکشی زیرزمینی، گسترش یافته‌اند) و مدیریت این منابع در حوزه‌ توده‌های آهکی لار، دالاخانی و خورین در واحدهای البرز مرکزی، سنندج- سیرجان و زاگرس مرتفع پرداخته است.

در این رساله آمده است: سنگ‌های کربناته، 12 درصد از سطح سیاره زمین را پوشانده‌اند و 25 درصد از جمعیت جهان، آب مصرفی خود را از منابع آب کارست تأمین می‌کنند. به دلیل رخ نمودن سنگ‌های کربناته، سه توده آهکی خورین، دالاخانی و لار، مستعد پدیده کارست‌زایی بوده و در آنها آبخوان‌های کارستی شکل گرفته‌اند؛ مساله اصلی تحقیق از دیدگاه بنیادی آن است که از آنجا که میزان توسعه‌یافتگی کارست و شکل‌گیری لندفرم های کارستی در این مناطق متفاوت است، تفاوت متغیرهای تأثیرگذار در توسعه ژئومورفولوژی کارست در سه توده آهکی، چه تأثیری بر توسعه کارست و شکل‌گیری لندفرم‌های کارستی داشته است.

از دیدگاه مدیریت منابع آب نیز از آنجا که لندفرم‌های کارستی، نقش اصلی را در تغذیه آبخوان‌های کارستی بر عهده دارند و این آبخوان‌ها نیز تأمین‌کننده آب جوامع شهری و روستایی اطراف خود هستند، شناسایی و بررسی تأثیر آنها در منابع آبی مناطق مورد مطالعه، لازم و ضروری است.

نتایج این پژوهش، نشانگر تغذیه بالای 60 درصد در توده‌های مورد مطالعه است. بررسی تأثیرات خشکسالی بر آبدهی آبخوان‌های کارستی با استفاده از مدل SPI و تحلیل روند دبی چشمه‌ها و بارش منطقه با استفاده از روش RAPS نشان می‌دهد که در چشمه‌هایی با سیستم کارستی توسعه‌یافته، به علت کم بودن اثر حافظه آبخوان، واکنش دبی و چشمه به نوسانات بارشی، دارای تأخیر زمانی کوتاه مدت است. همچنین، بررسی و مطالعات آسیب‌پذیری ذاتی و انسانی در توده‌های آهکی نشان می‌دهد که ژئومورفولوژی کارست سطحی، نقش اصلی را در ایجاد طبقات آسیب‌پذیری داشته است. بنابراین، در راستای موارد مطرح شده، اقدام به ارائه راهکارهای مدیریتی با مد نظر قرار دادن نقشه پهنه‌بندی مناطق تغذیه و نقشه ژئومورفولوژی کارست سطحی شده است.

به گزارش ایسنا، این رساله با راهنمایی دکتر مژگان انتظاری و مشاوره دکتر مجتبی یمانی در دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی دانشگاه اصفهان انجام شده است.