بحران آب ناشی از مدیریت نادرست بخش کشاورزی و آب است

"صفر معروفی" با بیان اینکه نمی‌توانیم هیچ‌یک از بخش‌ها را به تنهایی در بروز این بحران متهم کنیم، اظهار کرد: نبود یک مدیریت جامع در کارکرد آب این شرایط را ایجاد کرده است.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر با سیاست‌های اشتباهی که در دو دهه گذشته در کشور ایجاد شده، ارزش آب از بین رفته است به‌طوری‌که آب یک کالای بی‌ارزش تلقی می‌شود.

بحران آب ناشی از خلاء مدیریتی جامع‌نگر است

وی با تاکید بر اینکه آب اصلی‌ترین عامل توسعه در بخش کشاورزی، صنعت یا در بخش خدمات شهری و روستایی است، افزود: بحران آب به طور کلی در کشور ناشی از خلاء مدیریتی جامع‌نگر در بخش کشاورزی، آب و بخش بازرگانی محصولات کشاورزی و خدمات جمعی وابسته به کشاورزی است.

معروفی خاطرنشان کرد: اگر این مدیریت را ایجاد کنیم، در شرایط بسیار خشک‌تر از شرایط فعلی کشور می‌توان شرایط طبیعی و خوبی را داشته باشیم.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی همدان با اشاره به اینکه کمبود آب در کشور واقعیتی انکارناپذیر است، بیان کرد: مشکل عمده در این زمینه بی‌برنامه‌گی در مصرف آب، ارزش‌گذاری بر آب، نظام تولید محصولات کشاورزی، صادرات و واردات این محصولات، آب مجازی و نگرش آب مجازی به عنوان راهبرد اصلی یک مملکت است.

وی ادامه داد: پس اگر برنامه‌ای جامع و چندوجهی تعریف شود، خود به خود می‌توان بحران ناشی از آب را تا حدقابل توجهی کنترل کرد.

معروفی تصریح کرد: با استفاده از کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و ارزش‌افزوده اقتصادی بالا می‌توان این کسری مخزن را کنترل کرده و امید به احیاء سفره‌های آب زیرزمینی داشت.

وی تاکید کرد: در واقع مدیریت سفره‌های آب زیرزمینی که روز به روز خشک‌تر می‌شوند، از طریق تعیین سطح برداشت منطقی که در هر سفره با توجه به شرایط بیلان رطوبتی آن سفره است، صورت می‌گیرد.

بارش‌های اخیر نمی‌تواند مشکل کمبود آب را برطرف کند

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا گفت: بارش‌های اخیر اگرچه نسبت به متوسط بلندمدت کمی افزایش را نشان می‌دهد اما به طور خاص نمی‌تواند مشکل کمبود آب و کمبود کسری مخزن را در سفره‌های آب زیرزمینی برطرف کند.

وی اظهار کرد: کسری مخزنی که در سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های مختلف کشور از جمله همدان وجود دارد، با بارش‌های یکی دوسال یا چند سال پیاپی جبران نمی‌شود.

معروفی با اشاره به تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی تصریح کرد: با تعادل‌بخشی، مصرف یا برداشت برنامه‌ریزی‌شده صورت می‌گیرد به‌طوریکه در این صورت باید در هر دشت یک نظام جیره‌بندی برداشت آب را اعمال کنیم به گونه‌ای‌که در قبال این نظام جیره‌بندی و حداقل برداشت، محدودیت برداشت اعمال شود.

وی افزود: در قبال محدودیت و جیره‌بندی برداشت می‌توان سود اقتصادی را برای کشاورز ایجاد کرد و به گونه‌ای نباشد که کشاورز حتی راغب به برداشت محصول خود در زمین به علت هزینه بالا نباشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا اظهار کرد: کشت سیب‌زمینی در سال‌های اخیر یک چنین مشکلی را در منابع آب کشور از نظر اقتصادی برای جامعه کشاورزان سیب‌زمینی‌کار ایجاد کرده است.

وی خاطرنشان کرد: در شرایطی که کشور دچار تنش‌های ناشی از کمبود آب است و به طور متوسط هر کیلو سیب‌زمینی حجمی معادل 350-300 لیتر آب مصرف می‌کند چرا باید 17 هزار تن سیب‌زمینی در یکی از استان‌های کشور امحا و نابود شود؟ این نشان از فاجعه و نبود مدیریت صحیح تولیدات کشاورزی و برنامه‌ریزی برداشت آب از دشت‌های کشاورزی دارد.

معروفی گفت: اصولا در کشور ما وزارت جهادکشاورزی و وزارت نیرو که دو ارگان مهم برنامه‌ریز در خصوص منابع آب هستند، هیچ‌گونه ارتباط تنگاتنگی در برداشت آب و نحوه صحیح مصرف آن را ندارد، بخش بازرگانی محصولات کشاورزی در زمینه صادرات و واردات نیز همسو با بخش کشاورزی نیست بنابراین وجود چنین شرایطی باعث می‌شود که هم لطمه اقتصادی به کشاورز بخورد و هم منابع آب از بین برود.

برداشت بی‌رویه آب باعث تحریک فروچاله‌ها می‌شود

وی در خصوص بروز پدیده فروچاله در بخش‌هایی از استان نیز عنوان کرد: اصولا فروچاله‌ها پروسه‌ای پیچیده دارند، گاهی اوقات در اثر برداشت بی‌رویه تحریک شده و شدت می‌یابند؛ در واقع عامل اصلی درون زمین در دل سفره‌های زیرزمینی وجود دارد و با برداشت بی‌رویه آب نسشت عمومی زمین و همچنین نشست نقطه‌ای زمین یا فروچاله شدت می‌یابد.

وی یادآور شد: یکی از علل ایجاد فروچاله وجود وضعیت کارستیک در سفره‌های آب زیرزمینی است که در اثر انحلال لایه‌های آهکی صورت می‌پذیرد، این پدیده می‌تواند با برداشت بیش از حد سفره‌های آب زیرزمینی روند رو به فزونی داشته و شدت پذیرد.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی همدان افزود: در واقع با برداشت بیش از حد آب از سفره‌های زیرزمینی امکان ورود اکسیژن بیشتر به لایه‌های انحلال‌پذیر افزایش می‌یابد و انحلال و متعاقب آن نشست شدت می‌پذیرد. این وضعیت در نقاط مختلف یعنی کارست درونی، برونی و عمدتا کارست درونی در نقاط مختلف همدان دارای شرایط متفاوتی است.

سیستم‌های نوین آبیاری باعث ارتقاء راندمان آبیاری شده است

وی با اشاره به اینکه سیستم‌های نوین آبیاری بیش از یک دهه است که به طور گسترده‌ای در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند، بیان کرد: این سیستم‌ها که عمدتا سیستم‌های آبیاری بارانی بوده و اخیراً نیز سیستم‌های آبیاری قطره‌ای اضافه شده، باعث ارتقاء راندمان آبیاری در خیلی از مناطق از جمله استان همدان شده است.

معروفی ادامه داد: شاید بتوان ادعا کرد راندمان آبیاری در خیلی از مزارع دارای سیستم‌های آبیاری نوین در حال حاضر به طور متوسط 65 درصد است که این رقم بیش از راندمان سیستم‌های آبیاری ثقلی و قدیمی است.

نگهداری از سیستم‌های جدید به طور علمی و فنی صورت نپذیرفته است

وی تصریح کرد: اگرچه این سیستم‌ها گسترش و توسعه یافتند اما متاسفانه نگهداری از سیستم‌های جدید به طور علمی و فنی صورت نپذیرفته است.

وی با بیان اینکه بسیاری از کشاورزان از نظر فنی اطلاعات کافی برای نگهداری از سیستم‌هایی نوین ندارند، عنوان کرد: با چنین شرایطی به مرور راندمان این‌گونه سیستم‌ها کاهش می‌یابد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا تاکید کرد: فقط و فقط گسترش سیستم‌های نوین آبیاری کافی نیست بلکه باید از نیروهای متخصص مهندسی آب در بخش کشاورزی به منظور آموزش کشاورزان و جلوگیری از استفاده ناصحیح از این سیستم‌ها استفاده شود.

معروفی یادآور شد: نظام مهندسی کشاورزی دارای نیروهای جوان متخصص در زمینه کشاورزی است و می‌تواند کمک زیادی در این زمینه داشته باشد البته باید سازوکارهای قانونی و حمایت‌های لازم به منظور به‌کارگیری نیروهای متخصص آب در مزارع کشاورزی صورت پذیرد و کشاورزان به استفاده از نیروهای متخصص در نگهداری از سیستم‌های جدید ترغیب شوند.

وی عنوان کرد: در استان همدان اگرچه با ورود سیستم‌های نوین آبیاری راندمان آبیاری تا حدودی ارتقا یافته است اما متاسفانه مصرف آب بهینه نشده و تعادل‌بخشی در سفره‌های آب زیرزمینی که عمده‌ترین منبع آب هستند، ایجاد نشده است چرا که کشاورزان با بکارگیری سیستم‌های جدید آبیاری سطوح زیرکشت خود را گسترش می‌دهند و میزان مصرف آب تقلیل نمی‌یابد بنابراین چنین شرایطی باعث مصرف بیش از حد سفره‌های آب زیرزمینی شده و متعاقب آن افت شدیدی در سفره‌های آب زیرزمینی به وجود آورده و فروچاله‌های ناشی از این شرایط را ایجاد کرده است.